สมุทัย : หลักธรรม : นิยาม 5 3. จิตตนิยาม (psychic laws) กฎธรรมชาติเกี่ยวกับการทำงานของจิต กระบวนการของความคิด พระพุทธศาสนาเชื่อว่าคนเรา (รวมทั่งสิ่งมีชีวิตอื่น) ประกอบด้วยองค์ประกอบที่สำคัญส่วนหนึ่งของชีวิต คือ จิต จิตในทัศนะของพุทธศาสนาเป็นสิ่งต่างหากจากกาย ในฐานะที่เป็นสิ่งหนึ่งต่างหากจากกาย จิตก็มีกฎเกณฑ์ในการทำงาน เปลี่ยนแปลงและแสดงพฤติกรรม เป็นต้น เป็นแบบฉบับเฉพาะของตนเอง เช่น นายมีกับนายมาเป็นพี่น้องกัน นายมีเป็นคนเอื้ออารี นายมาเป็นคนตระหนี่ถี่เหนียว พฤติกรรมที่แตกต่างกันนี้อธิบายไม่ได้ด้วยกฎทางชีววิทยาหรือพีชนิยาม แต่อธิบายได้ด้วยจิตนิยาม พุทธศาสนาเชื่อว่าภาวะทางจิตของคนสองคนนี้ไม่เหมือนกัน นายมีประกอบด้วยองค์ประกอบของจิต (เจตสิก) ประเภทหนึ่งที่หากใครมีสิ่งนี้จะผลักดันให้เขาเป็นคนโอบอ้อมอารีต่อคนอื่น ส่วนนายมาไม่มีสิ่งนี้ คนสองคนนี้จึงมีพฤติกรรมที่แตกต่างกัน กฎที่กำหนดว่าองค์ประกอบของจิตแบบนี้จะส่งผลให้เกิดพฤติกรรมทางจิตแบบนี้ เรียกว่า จิตนิยาม(สมภาร พรมทา. 2540 : 70-71) 4.
กรรมนิยาม (moral laws) กฎธรรมชาติเกี่ยวกับพฤติกรรมของมนุษย์ หรือกฎแห่งกรรม ซึ่งเป็นการกระทำที่ประกอบด้วยความจงใจ (เจตนา) แบ่งออกเป็นสองอย่างคือ กรรมดีกับกรรมชั่ว กรรมดีย่อมสนองตอบในทางดี กรรมชั่วย่อมสนองตอบในทางชั่ว สิ่งที่กำหนดว่ากรรมแบบนี้เมื่อให้ผลในลักษณะนี้คือกรรมนิยาม ความจริงแล้วปรากฏการณ์อย่างเดียวกัน อาจจะเกิดเหตุปัจจัยในกฎธรรมชาติคนละอย่าง และปรากฎการณ์บางอย่างเกิดจากเหตุปัจจัยในกฎธรรมชาติหลายอย่างทำงานอิงอาศัยกันและกัน บุคคลหนึ่งน้ำตาไหล อาจเกิดจากถูกควันไฟรม (อุตุนิยาม) อาจเกิดจากความดีใจหรือเสียใจ (จิตตนิยาม) หรืออาจเป็นเพราะปรุงแต่งความคิดในทางหวนละห้อยบีบคั้นใจตนเอง (กรรมนิยาม) บุคคลหนึ่งปวดศีรษะมาก อาจเกิดจากเนื้องอกในสมอง (พีชนิยาม) อาจเนื่องจากอยู่ในอากาศที่ไม่เพียงพอ หรือร้อนเกินไป (อุตุนิยาม) หรืออาจเป็นเพราะกลุ้มกังวลใจ (กรรมนิยาม) ฯลฯ วิตก หมายถึง ความคิด ความนึกคิด หรือดำริ ประกอบด้วย กุศลวิตก 3 และอกุศลวิตก 3
ได้แก่ |