เฉลย วิทยาศาสตร์ ป.6 เรื่อง หินและ ซากดึกดำบรรพ์

กล่มุ สาระการเรยี นรวู้ ทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี

ตามหลกั สตู รแกนกลาง พ.ศ. 2551 (ฉบับปรบั ปรงุ พ.ศ. 2560)

วทิ ยาศาสตร์ ป.6

หน่วยท่ี 3 หนิ และซากดกึ ดาบรรพ์

ใบความรู้ท่ี 4 หนิ และซากดกึ ดาบรรพ์

 เปรียบเทียบกระบวนการเกิดหนิ ทั้ง 3 ประเภท ได้แก่ หนิ อคั นี หนิ ตะกอน
และหินแปร จากแบบจาลอง

 อธิบายกระบวนการเปล่ียนแปลงของหนิ แตล่ ะประเภททีเ่ กิดข้นึ เป็นวฏั จกั รจาก
แบบจาลอง

 ยกตวั อยา่ งการใช้ประโยชน์ของหนิ และแรใ่ นชีวติ ประจาวัน
 อธิบายการเกิดซากดกึ ดาบรรพ์จากแบบจาลอง
 อธบิ ายประโยชน์ของซากดึกดาบรรพ์

เพจ : รวมสอ่ื วทิ ย์ ครกู ้ี

หน่วยที่ หินและซากดกึ ดาบรรพ์ วชิ า วิทยาศาสตร์ ชัน้ ประถมศึกษาปที ี่ 6

3 ใบความรทู้ ี่ 4 หินและซากดกึ ดาบรรพ์

 ใหน้ ักเรยี นศกึ ษาใบความรู้ ประกอบการเรยี นออนไลน์ และทาแบบฝึกหดั ทค่ี รมู อบหมาย

รหู้ รอื ไม่วา่ หิน คืออะไร

หิน (Rock)

คือ ของแข็งท่ีเกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ จึงจัดเป็นทรัพยากรทางธรรมชาติท่ีเป็น
สว่ นประกอบของเปลือกโลก ส่วนใหญม่ ีแรเ่ ปน็ องค์ประกอบต้ังแต่ 1 ชนดิ ขน้ึ ไป

ชนดิ ของหนิ (Type of Rock) แบง่ ตามกระบวนการเกิด

1. หนิ อคั นี (Igneous rock) เกิดจากการเย็นตวั ของแมกมา
แบ่งเปน็ 2 ประเภท คอื

1.1 หินอัคนีแทรกซอน (Intrusive igneous rock)
เกิดจากหินหนืดท่ีเย็นตัวลงภายใตผ้ วิ โลกอย่างช้าๆ ทาให้ผลึกแร่มีขนาดใหญ่

เกดิ ประกอบกนั เปน็ หนิ ท่ีมเี นือ้ หยาบ เช่น หนิ แกรนติ หนิ ไดออไรต์
1.2 หินอัคนีพุ (Extrusive igneous rock)
เกดิ จากลาวาบนพน้ื ผวิ โลกเยน็ ตวั อยา่ งรวดเรว็ ทาให้ผลึกแรม่ ีขนาดเล็ก เกิด

ประกอบกนั เป็นหนิ ท่มี ีเนื้อละเอียด เช่น หนิ พมั มซิ หนิ ออบซเิ ดยี น หนิ บะซอลต์
2. หนิ ตะกอนหรือหนิ ช้ัน (Sedimentary rock) เกดิ จากการทบั ถมของเศษหิน

และดินท่ีถูกกระแสลม กระแสน้าพัดพามารวมกันและสะสมตัว ถูกอัดแน่นกลายเป็นหิน
ตะกอนที่เรียงเป็นช้นั ๆ ได้แก่ หินกรวดมน หนิ ทราย หินปนู

3. หนิ แปร (Metamorphic rock) เกิดจากการแปรสภาพของหินทุกประเภทท้ัง
หนิ อคั นี หินตะกอน และหนิ แปร ทีอ่ ย่ใู ตผ้ วิ โลกด้วยปัจจัยต่างๆ ไดแ้ ก่ ความร้อน
ความดนั และปฏิกิริยาเคมี เช่น หินไนส์ หินชนวน หินออ่ น หินควอรต์ ไซต์

1 เพจ : รวมสอื่ วทิ ย์ ครูก้ี

ใบความรู้ที่ 4 หินและซากดกึ ดาบรรพ์ วชิ า วิทยาศาสตร์ ชนั้ ประถมศึกษาปที ่ี 6
ตวั อยา่ งหนิ ในธรรมชาติ
1 หนิ อคั นี ภาพอ้างอิงจากจาก ; อักษรเจรญิ ทศั น์

1.1 หนิ อัคนแี ทรกซอน

หนิ แกรนติ หินแกบโบร หินไดออไรต์
เนอ้ื หนิ เป็นผลกึ ขนาดใหญ่
เนื้อหยาบ มีความแวววาว เน้อื ผลึกหยาบ เนือ้ หยาบถงึ ละเอียด แต่มี
มสี เี ขยี วเข้มถึงดา ความละเอียดกว่าหินแกรนิต
1.2 หินอคั นพี ุ

หินพมั มซิ หินไรโอไลต์ หนิ ออบซเิ ดยี น
เนอ้ื ละเอียดมาก
เนื้อหินแข็งและสาก มรี ูพรุน เน้อื หนิ มลี กั ษณะ
เพราะมฟี องอากาศเล็กๆ เหมือนแกว้ มนั วาว
แทรกอยู่

2 เพจ : รวมสอ่ื วทิ ย์ ครูก้ี

ใบความร้ทู ่ี 4 หินและซากดึกดาบรรพ์ วิชา วิทยาศาสตร์ ชนั้ ประถมศึกษาปที ่ี 6
2 หินตะกอน
ภาพอ้างองิ จากจาก ; อกั ษรเจริญทัศน์

หนิ ทราย หินปนู หินกรวดมน

เน้ือหยาบ แขง็ เนื้อละเอยี ด หนิ ปนู บางกอ้ น เนือ้ หยาบ
และมักพบซากฟอสซิลปนอยู่
มซี ากสัตว์ผสมอยใู่ นเน้ือหิน บางก้อนมลี กั ษณะกลมมน

3 หินแปร

ภาพอ้างอิงจากจาก ; อักษรเจรญิ ทศั น์

หินควอรต์ ไซต์ เน้ือหินมลี กั ษณะ หนิ ไนส์ เน้ือหยาบและ
เป็นเมด็ เน้ือแนน่ ละเอียด แข็ง
ทนทาน เป็นริ้วขนาน
ไม่มรี วิ้ ขนาน

หินออ่ น เนือ้ หนิ มีลกั ษณะ หนิ ชนวน เนอ้ื หนิ แกรง่ เนอ้ื ละเอยี ด
เป็นเนอ้ื ผลกึ มหี ลายสี เป็นริ้วขนาน

บางก้อนมีลวดลายสวยงาม รู้วทิ ย์ คิดส์จา
ไม่มีริ้วขนาน

หนิ แปรเหลา่ นแ้ี ปรสภาพมาจากหนิ อะไรบา้ งนะ

หนิ ดินดาน แปรสภาพเป็น หนิ ชนวน หินแกรนติ แปรสภาพเป็น หนิ ไนส์
หนิ ปนู แปรสภาพเป็น หินอ่อน หินทราย แปรสภาพเป็น หนิ ควอรต์ ไซต์

3 เพจ : รวมสอื่ วทิ ย์ ครกู ้ี

ใบความร้ทู ี่ 4 หนิ และซากดึกดาบรรพ์ วชิ า วิทยาศาสตร์ ชน้ั ประถมศึกษาปีท่ี 6

วฏั จกั รของหนิ (Rock cycle)

คือ กระบวนการเปลี่ยนแปลงระหว่างหินอัคนี หินตะกอน และหินแปร โดยมี
การเปล่ียนจากหินประเภทหนึ่งไปเป็นอีกประเภทหนึ่งและเปลี่ยนกลับไปเป็นประเภทเดิมได้
โดยมีกระบวนการเปล่ยี นแปลงคงทเี่ ปน็ แบบรปู และต่อเนื่อง

ภาพอา้ งอิงจากจาก ; อักษรเจรญิ ทศั น์

วัฏจกั รของหนิ (Rock cycle)

กระบวนการทางธรณีวทิ ยาท่ีทาใหเ้ กดิ วฏั จักรของหนิ ไดแ้ ก่
• แมกมาใตเ้ ปลือกโลกมีความอณุ หภูมิและแรงดันสงู แทรกตวั ข้นึ ส่พู นื้ ผิว แมกมาทตี่ ก
ผลกึ ภายในเปลอื กโลกกลายเปน็ หินอคั นีแทรกซอน (มีผลกึ ขนาดใหญ่) สว่ นลาวาที่
เยน็ ตัวบนพ้ืนผวิ กลายเปน็ หนิ อคั นพี ุ (มผี ลกึ ขนาดเล็ก)
• หินทุกชนิดเมอ่ื ผพุ ัง สึกกรอ่ น จะถูกกระแสน้า กระแสลมพดั พาใหเ้ ปน็ ตะกอนทับถม
และแข็งตัวกลายเป็นหนิ ตะกอน
• หินทกุ ชนดิ เมอื่ ถกู กดดนั หรือทาใหร้ ้อน เนื้อแรจ่ ะตกผลึกใหมก่ ลายเป็นหนิ แปร
• หินทุกชนิดเมือ่ จมตัวลงใต้เปลอื กโลก จะหลอมละลายกลายเปน็ แมกมา แรงดันทาให้
มันแทรกตัวข้ึนสเู่ ปลือกโลกอีกครั้งหน่ึง และเยน็ ตัวลงกลายเป็นหินอัคนี

4 เพจ : รวมสอื่ วทิ ย์ ครูก้ี

ใบความรู้ที่ 4 หนิ และซากดกึ ดาบรรพ์ วิชา วิทยาศาสตร์ ชัน้ ประถมศกึ ษาปีท่ี 6

การใชป้ ระโยชนจ์ ากหนิ

1. นาหนิ แกรนติ มาเป็นวัสดกุ ่อสร้าง
2. นาหินอ่อนไปทาแผ่นปูพื้นและปูผนัง ทาโต๊ะ ทาเฟอนิเจอร์ต่างๆ และสร้าง
อาคาร
3. นาหนิ ทรายมาทาหนิ ลบั มีด
4. นาหินศิลาแลง มีสีน้าตาลแดง มรี ูพรุน จงึ นิยมทากาแพง และตกแตง่ สถานท่ี

การใชป้ ระโยชนจ์ ากแร่

1. นานาแร่ควอตช์มาทากระจก
2. นานาแร่ฟลูออไรต์มาเปน็ ส่วนผสมในยาสฟี ัน
3. นาแร่ทองคามาทาเครื่องประดบั
4. นาแร่โลหะหายาก ใช้ในอตุ สาหกรรมไฟฟ้า อิเลก็ ทรอนิกส์ และคอมพิวเตอร์

ลักษณะเด่นด้านการใชป้ ระโยชนข์ องหินแต่ละประเภท รู้วทิ ย์ คดิ ส์จา
• หนิ อัคนี มคี วามแขง็ แรง ถกู นาไปใชใ้ นการกอ่ สร้างเปน็ หลกั

• หินตะกอน มกั ถูกนาไปเปน็ ส่วนผสมในการก่อสรา้ ง
• หนิ แปรมคี วามสวยงาม ถกู นาไปประดบั ตกแตง่ อาคาร

รู้วทิ ย์ คิดส์จา นกั ธรณวี ทิ ยา เปน็ อาชพี ทศ่ี กึ ษาเกีย่ วกับการเปลี่ยนแปลงของโลก
ต้งั แต่อดตี จนถึงปจั จุบัน เพ่อื ค้นหาทรัพยากรธรรมชาติ และเฝ้า
ระวังภัยธรรมชาติ เพ่ือเตรียมการป้องกันและแก้ไขได้ทันท่วงที

5 เพจ : รวมสอ่ื วทิ ย์ ครูกี้

ใบความร้ทู ี่ 4 หินและซากดกึ ดาบรรพ์ วชิ า วทิ ยาศาสตร์ ช้ันประถมศกึ ษาปีที่ 6

ซากดึกดาบรรพ์ (fossil)

คือ โครงรา่ งหรอื ร่องรอยของส่งิ มชี วี ิตในอดตี ทพี่ บอยู่ในหิน สามารถพบใน
ลักษณะดงั น้ี

1) ซากดกึ ดาบรรพ์ทม่ี รี ปู รา่ งคล้ายโครงรา่ งแขง็ ของสิง่ มชี ีวิต
2) ซากดึกดาบรรพ์ท่ีมีลักษณะเปน็ รอยประทับของสิ่งมชี ีวติ
3) ซากดกึ ดาบรรพท์ ีม่ ีรปู ร่างคลา้ ยโครงรา่ งของสิ่งมชี วี ิตในอดีตท่สี ร้างรอยไว้

การเกดิ ซากดกึ ดาบรรพ์

ซ า ก ดึ ก ด า บ ร ร พ์ เ กิ ด จ า ก ก า ร ทั บ ถ ม ห รื อ ป ร ะ ทั บ ร อ ย ข อ ง ส่ิ ง มี ชี วิ ต ใ น อ ดี ต
ท่ีถูกทับถมด้วยตะกอน และเกิดจากการประทับรอยของส่ิงมีชีวิตในอดีต ซ่ึงการเกิดท้ัง
สองลักษณะจะเกิดข้นึ พรอ้ มๆ กบั กระบวนการเกิดหินตะกอน ดงั ขน้ั ตอนดา้ นลา่ ง

ขนั้ ท่ี 1 ณ แหล่งน้านิ่งหรือแอ่งสะสมตะกอน
เมื่อสิ่งมีชีวิตตายลง ซากส่ิงมีชีวิตจะ

วางตวั ในแหล่งน้าหรือแอ่งน้ัน จะถูกย่อย

สลายเหลือเฉพาะโครงร่างแข็ง เช่น

เกลด็ กระดกู ฟัน เปลอื ก กระดอง

ขน้ั ที่ 2 โ ค ร ง ร่ า ง แ ข็ ง ถู ก ต ะ ก อ น เ ร่ิ ม ทั บ ถ ม แ ล ะ มี
สารละลายแร่แทรกซึมเข้าไปในโครงร่างแข็ง

เม่ือเวลาผ่านไปสารต่างๆจะแข็งตัวกลายเป็น

ซากดึกดาบรรพ์ มีรูปร่างเหมือนโครงร่าง

แข็งของซากสิ่งมีชีวิต และตะกอนรอบๆจะ

แขง็ ตัวกลายเปน็ หนิ ตะกอน

ขน้ั ที่ 3 เมอื่ เวลาผ่านไปเป็นเวลานาน หินท่ที ับถมอยู่
ดา้ นบนของซากดึกดาบรรพ์จะผุพังและกรอ่ น
ออกไป ทาใหซ้ ากดึกดาบรรพห์ ลดุ และโผล่
พน้ ออกมาให้เห็น

6 เพจ : รวมสอื่ วทิ ย์ ครูกี้

ใบความรทู้ ่ี 4 หนิ และซากดกึ ดาบรรพ์ วชิ า วทิ ยาศาสตร์ ช้ันประถมศึกษาปที ่ี 6

ประโยชนข์ องซากดกึ ดาบรรพ์

1. ใช้ศกึ ษาการลาดบั ชน้ั หนิ
2. ใช้ระบุอายุของหินในบริเวณทพี่ บซากดึกดาบรรพ์
3. เปน็ หลักฐานหน่งึ เพ่ือช่วยบอกถึงสภาพแวดล้อมและสภาพภูมิอากาศในอดีต ขณะ
เกิดสิ่งมีชวี ิตนนั้
4. ใช้ศึกษาวิวัฒนาการของส่ิงมชี ีวติ

ซากดึกดาบรรพท์ พี่ บในประเทศไทย

ในประเทศไทยมีการค้นพบซากดกึ ดาบรรพห์ ลายประเภท ซึง่ กระจายอย่ใู น
หลายจังหวัดของประเทศ ส่วนใหญจ่ ะพบในภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
และภาคใต้ เชน่

จ.ลาปาง จ.เลย พบรอยเทา้ ไดโนเสาร์
พบซากดกึ ดาบรรพ์ ที่เดนิ 2 ขา

หอยขม

จ.ตาก พบไม้กลายเป็นหิน จ.ขอนแกน่ จ.กาฬสนิ ธ์ุ
พบซากดึกดาบรรพ์ไดโนเสาร์
จ.กระบ่ี สุสานหอย
แหลมโพธิ์ จ.สตลู พบฟันกรามของชา้ ง
สเตโกดอน

7 เพจ : รวมสอื่ วทิ ย์ ครูกี้

ใบความรทู้ ่ี 4 หนิ และซากดึกดาบรรพ์ วิชา วิทยาศาสตร์ ช้ันประถมศกึ ษาปที ี่ 6
ตัวอยา่ งการขดุ พบซากดกึ ดาบรรพใ์ นธรรมชาติ
1 ซากดึกดาบรรพส์ ตั ว์

 ซากดกึ ดาบรรพ์ หอยอายุ 40-45 ลา้ นปใี นหินปูน
 พบที่ สุสานหอย จ.กระบ่ี

2 ซากดกึ ดาบรรพพ์ ชื

 ซากดึกดาบรรพ์ ไมก้ ลายเป็นหิน
 พบที่ อทุ ยานแห่งชาติไม้กลายเป็นหิน จ.ตาก

3 ซากดึกดาบรรพร์ อ่ งรอย

 ซากดกึ ดาบรรพ์ รอยเทา้ ไดโนเสารภ์ ูหลวง
 พบท่ี อ.หลวง จ.เลย

8 เพจ : รวมสอ่ื วทิ ย์ ครูก้ี

แบบฝึกหัด เรอ่ื ง หินและซากดึกดาบรรพ์ วชิ า วทิ ยาศาสตร์ ช้ันประถมศึกษาปีท่ี 6

แบบฝกึ หดั : ให้นกั เรยี นตอบคาถามตอ่ ไปนใ้ี หถ้ กู ตอ้ ง

1. หนิ คอื ..............................................................................................................................
..............................................................................................................................................

2. จงบอกประเภทของหินท่ีแบ่งตามกระบวนการเกิด พร้อมยกตวั อยา่ ง
1).............................................................. แบ่งเป็น
1.1 ..................................................... เช่น .......................................................

................................................................................................................................................
1.2..................................................... เชน่ .....................................................

................................................................................................................................................
2).............................................................. เชน่ ................................................................

............................................................................................................................................
3).............................................................. เช่น ................................................................

............................................................................................................................................

3. นาหมายเลขหนา้ คาในกรอบส่เี หลีย่ มไปเตมิ ลงหนา้ ข้อความดา้ นลา่ งให้สมั พนั ธ์กนั

1) แมกมา 2) หินอ่อน 3) หินอัคนีแทรกซอน
4) หนิ ชัน้ 5)นักธรณีวทิ ยา 6)หินอคั นพี ุ

________________1. ช่ือเรยี กอกี อยา่ งหนงึ่ ของหินตะกอน
________________2. เกิดจากหินหนดื ทเ่ี ย็นตวั ลงภายในเปลอื กโลกอย่างช้าๆ
________________3. นกั วทิ ยาศาสตรศ์ ึกษาดิน หนิ แร่
________________4. หินหลอมละลายใตเ้ ปลือกโลก

________________5. เป็นหินแปรมาจากหินปูน
________________6. เกิดจากลาวาบนพน้ื ผิวโลกเย็นตวั อยา่ งรวดเรว็

9 เพจ : รวมสอ่ื วทิ ย์ ครูก้ี

แบบฝกึ หดั เรอ่ื ง หินและซากดึกดาบรรพ์ วชิ า วทิ ยาศาสตร์ ชนั้ ประถมศกึ ษาปีที่ 6

4.จงนาอกั ษรภาษาอังกฤษหนา้ คาทางซ้ายจับคกู่ บั ข้อความทางขวาให้ถูกต้องและสัมพันธ์กนั

A.หินตะกอน เกดิ จากหินหนืดท่ีเย็นตวั ลงภายใต้ผิวโลกอย่าง
B.หินแปร ......... ช้าๆ ทาให้ผลกึ แร่มขี นาดใหญ่ เกดิ ประกอบกนั

เป็นหินทม่ี เี นือ้ หยาบ

เกดิ จากการแปรสภาพของหินทกุ ประเภทด้วย
......... ปัจจัยต่างๆ ไดแ้ ก่ ความร้อน ความดัน และ

ปฏกิ ิรยิ าเคมี

C.หินอคั นพี ุ ......... เกดิ จากการทบั ถมของเศษหินและดินท่ถี กู กระแส
ลม กระแสนา้ พดั พามารวมกนั และสะสมตวั

D.หนิ อคั นีแทรกซอน เกดิ จากลาวาบนพื้นผิวโลกเย็นตวั อยา่ งรวดเร็ว
......... ทาใหผ้ ลกึ แรม่ ขี นาดเลก็ เกิดประกอบกันเปน็ หนิ

ทมี่ ีเนอื้ ละเอียด

5. จงนาคาในกอบสี่เหลียมด้านล่างเติมลงในแผนภาพวฏั จกั รของหนิ ใหถ้ ูกตอ้ ง
1)หลอมละลาย 2) ผุกรอ่ น 3) หนิ อคั นี 4) ทบั ถม

5) หินแปร 6) แปรสภาพ 7) แข็งตวั 8) หินตะกอน

10 เพจ : รวมสอื่ วทิ ย์ ครูกี้

แบบฝึกหดั เรอ่ื ง หนิ และซากดกึ ดาบรรพ์ วชิ า วิทยาศาสตร์ ชั้นประถมศกึ ษาปที ี่ 6

6. จงยกตวั อย่างการใช้ประโยชนจ์ ากหิน มา 2 ตัวอย่าง

............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................

7. จงยกตัวอย่างการใช้ประโยชน์จากแร่ มา 2 ตัวอย่าง

............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................

8. ซากดกึ ดาบรรพ์ คือ .........................................................................................................................

...................................................................................................................................................................

9. ซากดกึ ดาบรรพ์จะพบในหินประเภทใด.......................................................................................
เพราะเหตุใด ...............................................................................................................................

10. จงเรียงลาดับภาพเหตุการณ์ การเกิดซากดึกดาบรรพ์ โดยใส่หมายเลข 1-3 ใตภ้ าพต่อไปนี้

11 เพจ : รวมสอ่ื วทิ ย์ ครูก้ี

แบบฝึกหัด เรอ่ื ง หินและซากดกึ ดาบรรพ์ วิชา วิทยาศาสตร์ ช้นั ประถมศกึ ษาปีที่ 6

11. จงสืบค้นข้อมูลการขุดพบซากดึกดาบรรพ์ในประเทศไทย จากแหล่งการเรียนรู้ในโรงเรียน
หรืออินเทอรเ์ น็ต โดยยกตวั อย่างชอ่ื ซากดึกดาบรรพ์ สถานทพี่ บ และวาดภาพระบายสี
ซากดึกดาบรรพใ์ หส้ วยงาม

1) ซากดกึ ดาบรรพส์ ตั ว์

 ซากดึกดาบรรพ์_________________________
 พบท่ี__________________________________

2) ซากดกึ ดาบรรพพ์ ชื

 ซากดกึ ดาบรรพ์_________________________
 พบที่__________________________________

3) ซากดกึ ดาบรรพร์ อ่ งรอย

 ซากดกึ ดาบรรพ์_________________________
 พบที่__________________________________

12. จงบอกประโยชน์ของซากดกึ ดาบรรพ์
1) .............................................................................................................................
2) ...........................................................................................................................
3) ...........................................................................................................................
4) ........................................................1.2........เ.พ...จ....:..ร...ว.ม...ส..อ่ื ..ว..ทิ ..ย..์..ค..ร..กู...ี้ ......................