การแพร่แบบ ฟา ซิ ลิ เท ต มีอัตราการแพร่เร็วกว่า หรือ ช้า กว่าการแพร่แบบธรรมดา เพราะ เหตุ ใด

�������͹���ͧ��ü�ҹ����

��� ��������§����������͡�ҡ�����դ����Ӥѭ�������ժ��Ե�����ҧ�ҡ ���ͧ�ҡ�������ժ��Ե��ͧ��������������ͼ�Ե�繾�ѧ�ҹ����Ѻ�������

������繵�ͧ�繵�ͧ�������õ�ҧ� �ҡ����Ǵ������¹͡����Ѻ��ô�ç���Ե ��÷�������ͧ��� �ҷ� �� ��� �͡��ਹ ����͹��͡䫴� ��������������ҵص�ҧ� �繵�

�������͹���ͧ��ü�ҹ����

  1.������

�繡����͹���ͧ���š�Ũҡ�ش����դ���������٧������ѧ�ش����դ�������鹵�ӡ��� �������͹����ѡɳ�价ء��ȷء�ҧ ������շ�ȷҧ��͹ ������ҧ�ͧ�������辺�����ͤ��
    1. ������ͧ����㹹��
    2. �������������ҡ��

�Ѩ��·���ռŵ�͡�����

1.�س����� 㹢�з���س������٧ ���š�Ţͧ����վ�ѧ�ҹ�Ź��ҡ��� ��������š������ҹ������͹��������ǡ��� ������س����Ե�� ������֧�Դ�������

       2.����ᵡ��ҧ�ͧ��������� ����ҡ�դ�������鹢ͧ��� 2 ����dz ᵡ��ҧ�ѹ�ҡ�з����������Դ��鹴���

       3.��Ҵ�ͧ���š�� ��â�Ҵ���š����硨��Դ�����������ǡ���������š���˭�

       4.�����������Ъ�Դ�ͧ��õ�ǡ�ҧ ��õ�ǡ�ҧ����դ���������ҡ�����ç�֧�ٴ�����ҧ���š�Ţͧ��ǡ�ҧ�ҡ ��������š�Ţͧ�������͹�������ҡ �����ҡ��õ�ǡ�ҧ�դ�������鹹������š�Ţ����á������͹�����շ����������Դ�������

                             

การแพร่แบบ ฟา ซิ ลิ เท ต มีอัตราการแพร่เร็วกว่า หรือ ช้า กว่าการแพร่แบบธรรมดา เพราะ เหตุ ใด

                                       ������ͧ���

  2. �����������

�繡������͹���ͧ�ͧ���Ǽ�ҹ�����ͺҧ� ��觵�����Ԩ����¶֧������ͧ��Ӽ�ҹ������������� ���ͧ�ҡ��������������դس���ѵ�㹡����������úҧ��Դ��ҹ�鹼�ҹ�� ������ͧ��Ө�����͡�ҡ����dz�����ͨҧ���� (�չ���ҡ) ��ҹ������������������dz����դ�������鹡��� (�չ�ӹ���) ������ԡ�����ͧ��ӹ����Դ����ͧ��ȷҧ ��� ��駺���dz��ͨҧ ��к���dz����� �����ͧ�ҡ��Ӻ���dz��ͨҧ������������dz������ҡ���� �֧�ѡ����ǡѹ��� � ��� ���������繡�����ͧ��Өҡ����dz����չ���ҡ�������㹺���dz����չ�ӹ��¡����¼�ҹ�������������

  3. ������Ẻ�ҫ���෵ �������͹���Ẻ�ҫ���෵ ��繡������͹���ͧ��ü�ҹ�����������������������仡Ѻ�õչ����繵�Ǿ� ����������������������������ա�����ѧ�ҹ�ҡ���� ����͵�Ǿҹ������ö����͹��������ҧ����� �֧����ö����èҡ��ҹ˹����ѧ�ա��ҹ˹���� �Ըա�ù������ö͸Ժ����ѧ��� ��ë����ҹ�ͧ���������������������ʹᴧ ����ʫ����ҹ�����������������ҡ ���ͧ�ҡ�����š���˭���������������ѹ ����������ö�����ҹ���������������� ���ͧ�ҡ�������������������ʹᴧ�յ�Ǿ��¡������СѺ��Ǿ���ж١�Ӿ���������������ʹᴧ �������Ǣͧ�������͹���������Ѻ�ŵ�ҧ�ͧ��������鹢ͧ��÷�����������ҧ����������������ͧ��ҹ �ѵ�ҡ�ë����ҹ���٧����ͤ�������鹢ͧ���ᵡ��ҧ�ѹ�ҡ ���������������������ᵡ��ҧ�ѹ�ҡ �ѵ�ҡ�ë����ҹ���ҡ��� ���֧�ش��������������������� �֧�����Ҩ���������ᵡ��ҧ�ͧ�������������ҡ��� ��駹�����ͧ�ҡ�õչ����繵�Ǿ�������ӹǹ�ӡѴ������˹�ҷ�袹����è�����ء������ǡ�����Ẻ�ҫ���෵ �͡�ҡ�������§����������ѧ�����§�ô�������Ф���͹��͡䫴���������ٻ�ͧ����ਹ����͹๵���͹ �����

                                           

การแพร่แบบ ฟา ซิ ลิ เท ต มีอัตราการแพร่เร็วกว่า หรือ ช้า กว่าการแพร่แบบธรรมดา เพราะ เหตุ ใด

  4.�������͹���ͧ����¡�кǹ����͡�տ��ҹʻ���

��͡������͹���ͧ��������ѧ�ҹ��Ҫ�������Դ���੾����������ѧ�ժ��Ե������ҹ�� ��÷�����㴡�������ö����͹����ҹ������������ҡ����dz����դ����鹢鹢ͧ��õ����ѧ���˹觷���դ�������鹢ͧ��ù���٧�� �֧�е�ͧ�ա�����ѧ�ҹ�ҡ��ǹ�����᷺��ԫ������������¨֧���¡���ա���ҧ��� metabolically linked transport ������Դ��������ͧ���������������դ���������٧������¹͡������ ��������§����Ըչ��������Ѻ�������� �蹡���� ����͡��ਹ ��������觼�Ե��ѧ�ҹ �ѧ����������á��������͡��ਹ �з�����â�����شŧ

���㹡�â���������Ըչ�� ������� ��Ẻ����µ�ǹӾҷ��������������� �¡�����ѧ�ҹ��觵�ҧ�ҡ������Ẻ�ҫ���෵ �������ͧ���ѧ�ҹ ��������§����Ըչ�������Դ�����ͧ���������� �֧������ ����������դ���������ҡ���ҹ͡���� 㹷ҧ�ç�ѹ���������ѧ����ö�ӨѴ��úҧ��Դ�͡�͡������֧�����ҹ͡������դ���������ҡ������������

                                       

การแพร่แบบ ฟา ซิ ลิ เท ต มีอัตราการแพร่เร็วกว่า หรือ ช้า กว่าการแพร่แบบธรรมดา เพราะ เหตุ ใด

วิทยาศาสตร์น่ารู้ เรื่อง การแพร่ของสาร (Diffusion)

การแพร่ของสาร (Diffusion) คือการเคลื่อนที่ของโมเลกุลหรือการกระจายตัวของอนุภาคภายในสสาร จากบริเวณที่มีความเข้มข้นสูงไปยังบริเวณที่มีความเข้มข้นต่ำ โดยอาศัยพลังงานจลน์ (Kinetic Energy) ของโมเลกุลหรือไอออนของสาร ให้เกิดการกระจายตัวอย่างสม่ำเสมอ เพื่อสร้างสมดุลให้ทั้งสองบริเวณมีความเข้มข้นของสารเท่ากันหรือที่เรียกว่า “สมดุลของการแพร่” (Diffusion Equilibrium) โดยการแพร่นั้นเกิดขึ้นได้ในทุกสถานะของสสาร ทั้งของแข็ง ของเหลว และก๊าซ

ในชีวิตประจำวันของเรามีตัวอย่างของกระบวน การแพร่ของสาร เกิดขึ้นมากมาย เช่น การเติมน้ำตาลลงในกาแฟ การแพร่กระจายของกลิ่นน้ำหอม การฉีดพ่นยากันยุง การแช่อิ่มผลไม้ หรือแม้แต่การจุดธูปบูชาพระ เป็นต้น

การแพร่แบบ ฟา ซิ ลิ เท ต มีอัตราการแพร่เร็วกว่า หรือ ช้า กว่าการแพร่แบบธรรมดา เพราะ เหตุ ใด

 ประเภทของการแพร่

1. การแพร่ธรรมดา (Simple Diffusion) คือการเคลื่อนที่ของสาร โดยไม่อาศัยตัวพาหรือตัวช่วยขนส่ง (Carrier) ใดๆ เช่น การแพร่ของผงด่างทับทิมในน้ำ จนทำให้น้ำมีสีม่วงแดงทั่วทั้งภาชนะ การได้กลิ่นผงแป้ง หรือการได้กลิ่นน้ำหอม เป็นต้น

การแพร่แบบ ฟา ซิ ลิ เท ต มีอัตราการแพร่เร็วกว่า หรือ ช้า กว่าการแพร่แบบธรรมดา เพราะ เหตุ ใด

2.การแพร่โดยอาศัยตัวพา (Facilitated Diffusion) ซึ่งเกิดขึ้นเฉพาะในเซลล์ของสิ่งมีชีวิตเท่านั้น คือการเคลื่อนที่ของสารบางชนิดที่ไม่สามารถแพร่ผ่านเยื่อหุ้มเซลล์ได้โดยตรง จึงต้องอาศัยโปรตีนตัวพา (Protein Carrier) ที่ฝังอยู่บริเวณเยื่อหุ้มเซลล์ทำหน้าที่รับส่งโมเลกุลของสารเข้า-ออก โดยมีทิศทางการเคลื่อนที่จากบริเวณที่มีความเข้มข้นสูงไปยังบริเวณที่มีความเข้มข้นต่ำ เช่น การลำเลียงสารที่เซลล์ตับและเซลล์บุผิวลำไส้เล็ก หรือการเคลื่อนที่ของน้ำตาลกลูโคสเข้าสู่เซลล์กล้ามเนื้อ เป็นต้น

 ปัจจัยที่มีผลต่อการแพร่

  1. สถานะของสาร: สารที่มีสถานะเป็นก๊าซจะมีอนุภาคเป็นอิสระมากกว่า ส่งผลให้เกิดการแพร่ได้รวดเร็วยิ่งกว่าสารในสถานะของเหลวและของแข็ง
  2. สถานะของตัวกลาง: ตัวกลางที่มีความหนืดสูงหรือมีอนุภาคอื่นเจือปน มักทำให้กระบวนการแพร่เกิดขึ้นได้ช้า ดังนั้น ตัวกลางที่มีสถานะเป็นก๊าซจึงมักมีแรงต้านทานต่ำที่สุด ส่งผลให้มีอัตราการแพร่สูงสุด
  3. ขนาดอนุภาค: สารที่มีขนาดของอนุภาคเล็กมักเคลื่อนที่ได้ดี ส่งผลให้อัตราการแพร่เกิดขึ้นได้ง่ายและรวดเร็ว
  4. อุณหภูมิ: ในบริเวณที่มีอุณหภูมิสูง อนุภาคของสารสามารถเคลื่อนที่ได้รวดเร็วขึ้น จากการได้รับพลังงานจลน์ที่สูงขึ้น
  5. ความดัน: ความดันสูงส่งผลให้สารมีอัตราการแพร่เพิ่มสูงขึ้น
  6. ความเข้มข้นของสาร: บริเวณที่มีความเข้มข้นของสารแตกต่างกันมาก การแพร่มักจะเกิดขึ้นได้ดี
  7. ความสามารถในการละลายของสาร: สารที่สามารถละลายได้ดีจะส่งผลให้กระบวนการแพร่เกิดขึ้นได้รวดเร็วยิ่งขึ้น

 การแพร่ของสารผ่านเยื่อเลือกผ่านภายในเซลล์ของสิ่งมีชีวิต

  1. ไดแอลิซิส (Dialysis) คือการแพร่ของตัวละลาย (Solute) ผ่านเยื่อเลือกผ่าน (Semipermeable Membrane) หรือเยื่อกั้นบางๆ เช่น เยื่อหุ้มเซลล์ จากบริเวณที่มีความเข้มข้นของสารสูงไปยังบริเวณที่มีความเข้มข้นของสารต่ำ
  2. ออสโมซิส (Osmosis) คือการเคลื่อนที่ของตัวทำละลาย (Solvent) หรือน้ำผ่านเยื่อเลือกผ่านที่มีคุณสมบัติในการยอมให้สารบางชนิดผ่านได้เท่านั้น กระบวนการออสโมซิสจะมีทิศทางการเคลื่อนที่จากบริเวณที่สารละลายมีความเข้มข้นต่ำไปยังบริเวณที่สารละลายมีความเข้มข้นสูง โดยมีแรงดันที่เกิดจากกระบวนการดังกล่าวเรียกว่า “ความดันออสโมซิส” (Osmotic Pressure) ซึ่งขึ้นอยู่กับความเข้มข้นของสารละลาย หากสารละลายมีความเข้มข้นสูง จะส่งผลให้เกิดความดันออสโมซิสที่สูงขึ้นตามไปด้วย ขณะที่ภายในเซลล์จะเกิด “ความดันเต่ง” (Turgor Pressure) ขึ้นจากการเคลื่อนที่หรือการออสโมซิสเข้ามาของน้ำ ซึ่งเมื่อความดันเต่งถึงจุดสูงสุด กระบวนการออสโมซิสจะถูกหยุดยั้งลง เนื่องจากเซลล์ไม่สามารถรับสสารหรือน้ำเข้ามาเพิ่มได้อีกแล้ว กระบวนการออสโมซิสที่สามารถพบเห็นได้ในชีวิตประจำวัน เช่น การแช่ผักในน้ำ และการดูดน้ำเข้าสู่รากพืช เป็นต้น
การแพร่แบบ ฟา ซิ ลิ เท ต มีอัตราการแพร่เร็วกว่า หรือ ช้า กว่าการแพร่แบบธรรมดา เพราะ เหตุ ใด
กระบวนการออสโมซิสในรากพืช

 ปัจจัยที่เกี่ยวข้องกับกระบวนการออสโมซิส

  • ความเข้มข้นของสาร: เมื่อความเข้มข้นของสารแตกต่างกันมาก กระบวนการออสโมซิสจะเกิดขึ้นได้ดี
  • อุณหภูมิ: เมื่อบริเวณดังกล่าวมีอุณหภูมิสูง กระบวนการออสโมซิสจะเกิดขึ้นได้ดี
  • ขนาดของอนุภาค: อนุภาคที่มีขนาดเล็กส่งผลให้เกิดกระบวนการออสโมซิสได้ดี
  • สมบัติของเยื่อกั้น: คุณสมบัติในการยอมให้สารเคลื่อนที่ผ่านของเนื้อเยื่อภายในเซลล์

 ประเภทของสารละลายจำแนกตามความดันออสโมซิส

สารละลายที่มีความเข้มข้นต่างกันส่งผลต่อเซลล์แตกต่างกันออกไป ดังนั้น สารละลายที่อยู่นอกเซลล์สามารถจำแนกออกเป็น 3 ประเภท ตามการเปลี่ยนแปลงของขนาดเซลล์ เมื่ออยู่ภายในสารละลายนั้นๆ

การแพร่แบบ ฟา ซิ ลิ เท ต มีอัตราการแพร่เร็วกว่า หรือ ช้า กว่าการแพร่แบบธรรมดา เพราะ เหตุ ใด

  • สารละลายไฮโพทอนิก (Hypotonic Solution) คือสภาพของสารละลายภายนอกเซลล์ ซึ่งมีความเข้มข้นต่ำกว่าสารละลายภายในเซลล์ ทำให้น้ำที่อยู่ภายนอกเซลล์เกิดการเคลื่อนที่หรือออสโมซิสเข้ามาภายในเซลล์ ส่งผลให้เซลล์เต่งและแตกได้ โดยปรากฏการณ์นี้มีชื่อเรียกว่า “พลาสมอพไทซิส” (Plasmoptysis)
  • สารละลายไฮเพอร์ทอนิก (Hypertonic Solution) คือสภาพของสารละลายภายนอกเซลล์ ซึ่งมีความเข้มข้นสูงกว่าสารละลายภายในเซลล์ ทำให้น้ำภายในเซลล์เกิดการเคลื่อนที่หรือออสโมซิสออกจากเซลล์ ส่งผลให้เซลล์มีขนาดเล็กลงหรือมีสภาพเหี่ยวลง โดยปรากฏการณ์นี้มีชื่อเรียกว่า “พลาสโมไลซิส” (Plasmolysis)
  • สารละลายไอโซทอนิก (Isotonic Solution) คือสภาพของสารละลายภายนอกเซลล์ ซึ่งมีความเข้มข้นเท่ากับสารละลายภายในเซลล์ ทำให้การออสโมซิสของน้ำระหว่างภายในกับภายนอกเซลล์ไม่เกิดความแตกต่าง ส่งผลให้รูปร่างของเซลล์ไม่เกิดการเปลี่ยนแปลงใดๆ

สืบค้นและเรียบเรียง
คัดคณัฐ ชื่นวงศ์อรุณ


อ้างอิง

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี (สสวท.) – https://www.scimath.org/lesson-biology/item/6976-membrane-transport

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี (สสวท.) – https://www.scimath.org/lesson-biology/item/7450-2017-08-11-07-37-33

ศูนย์เทคโนโลยีอิเล็กทรอนิกส์และคอมพิวเตอร์แห่งชาติ – https://www.nectec.or.th/schoolnet/library/create-web/10000/science/10000-8154.html

BBC – https://www.bbc.co.uk/bitesize/topics/z9r4jxs/articles/znqbcj6


เรื่องอื่นๆ ที่น่าสนใจ: ความเป็นกรดและเบสของสารละลาย

การแพร่แบบ ฟา ซิ ลิ เท ต มีอัตราการแพร่เร็วกว่า หรือ ช้า กว่าการแพร่แบบธรรมดา เพราะ เหตุ ใด

การแพร่แบบฟาซิลิเทตมีอัตราการแพร่อย่างไรเมื่อเทียบกับการแพร่แบบธรรมดา

1.2) การแพร่แบบฟาซิลิเทต(Facilitated diffusion) เป็นการแพร่ของสารผ่านโปรตีนตัวพา(Carrier) ที่ฝังอยู่บริเวณเยื่อหุ้มเซลล์โดยตรง โปรตีนตัวพา (carrier) จะทำหน้าที่คล้ายประตูเพื่อรับโมเลกุลของสารเข้าและออกจากเซลล์ การแพร่แบบนี้มีอัตราการแพร่เร็วกว่าการแพร่แบบธรรมดามาก ตัวอย่างเช่น การลำเลียงสารที่เซลล์ตับและ เซลล์บุผิว ...

การแพร่และการออสโมซิสมีความแตกต่างกันอย่างไร

- การแพร่เกิดขึ้นได้ในทุกสถานะ ทั้งของแข็ง ของเหลว ก๊าซ ส่วนออสโมซิสจะเกิดขึ้นในของเหลวเท่านั้น - การแพร่ โมเลกุลของอนุภาคเคลื่อนที่จากบริเวณที่มีความเข้มข้นสูงไปยังบริเวณที่มีความเข้มข้นต่ำ ส่วนการออสโมซิส โมเลกุลของน้ำจะเคลื่อนที่จากบริเวณที่มีน้ำมากไปบริเวณที่มีน้ำน้อย แหล่งข้อมูล

ความเข้มข้นของสารมีผลต่อการแพร่อย่างไร

ความเข้มข้นของสาร: บริเวณที่มีความเข้มข้นของสารแตกต่างกันมาก การแพร่มักจะเกิดขึ้นได้ดี ความสามารถในการละลายของสาร: สารที่สามารถละลายได้ดีจะส่งผลให้กระบวนการแพร่เกิดขึ้นได้รวดเร็วยิ่งขึ้น