วิเคราะห์ สังเคราะห์ และจัดหมวดหมู่ข้อมูล คือ

การวิเคราะห์และสังเคราะห์เรื่องราว เหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์เป็นขั้นตอนที่ 4 ของวิธีการทางประวัติศาสตร์

5 ขั้นตอนของวิธีการทางประวัติศาสตร์

1. กำหนด หาเรื่องที่จะศึกษา คือ เลือกประเด็นที่สนใจ หรือต้องการรู้รายละเอียดที่ลึกซึ้งในความรู้ที่อธิบายกันในปัจจุบัน
2. รวบรวมหลักฐาน คือ รวบรวมทั้งหลักฐานชั้นต้นและชั้นรอง
3. ประเมินคุณค่าของหลักฐาน คือ ประเมินว่าหลักฐานใดมีความสำคัญควรแก่การเชื่อถือ
4. วิเคราะห์ สังเคราะห์และจัดหมวดหมู่ข้อมูล คือ การนำข้อเท็จจริงที่ผ่านการวิเคราะห์มารวบรวมจัดหมวดหมู่
5. เรียบเรียง หรือการนำเสนอ คือ การนำเสนอผลการศึกษา

จุดมุ่งหมายของการวิเคราะห์และสังเคราะห์เหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์

• แยกแยะข้อมูล ทั้งที่เป็นข้อเท็จจริงความเห็น หรือคำอธิบายเรื่องราวว่ามีอย่างไรบ้าง
• รวบรวมข้อมูล รวบรวมให้เป็นหมวดหมู่  เพื่อจะได้ประเมินว่าข้อเท็จจริงใด มีความน่าเชื่อถือมากกว่ากัน
• หาความหมายของข้อมูล โดยเฉพาะข้อมูลที่เป็นเอกสารชั้นต้น ว่ามีความหมายอย่างไร
• สรุปความเข้าใจของตนเอง มีความเห็น หรือความเชื่ออย่างไร    เพราะเหตุใด

ข้อจำกัดของเรื่องราว เหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์

1. เหตุการณ์ที่มีหลักฐานเกี่ยวข้องน้อย
   มีเหตุการณ์บางเหตุการณ์ในประวัติศาสตร์ที่มีหลักฐานน้อย ซึ่งอาจเป็นเพราะเหตุผล ดังต่อไปนี้
   – เหตุการณ์ล่วงเลยมานานมาก
   – หลักฐานถูกทำลายด้วยสาเหตุต่างๆ เช่น การสงคราม ไฟไหม้ เป็นต้น
   – การไม่นิยมจดบันทึกด้วยสาเหตุต่างๆ เช่น วัสดุที่จะจดบันทึกหายาก
2. เหตุการณ์ที่มีหลักฐานเกี่ยวข้องมาก
   ข้อดี คือ ทำให้มีความคิดที่แตกต่างหลากหลายและสะท้อนแง่มุมของบุคคลต่างๆที่มีต่อเหตุการณ์นั้น แต่การมีหลักฐานทางประวัติศาสตร์มากก็ทำให้ต้องใช้เวลาศึกษาวิเคราะห์ข้อมูลอย่างรอบคอบและระมัดระวังรวมทั้งต้องวิเคราะห์
3. เหตุการณ์ที่มีผู้เกี่ยวข้องหลายฝ่าย
   เหตุการณ์ที่มีผู้เกี่ยวข้องหลายฝ่าย แต่ละฝ่ายจะมีความเห็นหรือมีผลประโยชน์เกี่ยวข้องกับเรื่องราว เหตุการณ์นั้นแตกต่างกัน ซึ่งเราสามารถพบเห็นได้ในชีวิตประจำวัน ดังนั้น จึงต้องวิเคราะห์ให้ดีว่าเรื่องราว เหตุการณ์     ที่เกิดขึ้นหรือที่น่าจะเป็นคืออย่างไร
4. เหตุการณ์นั้นๆ มีความหมายต่อปัจจุบันอย่างไร
   เรื่องราว เหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์ทั้งหลายย่อมมีผลกระทบ ผลเชื่อมโยงถึงปัจจุบัน ดังนั้น ควรจะวิเคราะห์ว่าเรื่องราวเหตุการณ์ทั้งหลายมีความหมาย มีข้อคิด และเป็นบทเรียนแก่ปัจจุบันอย่างไรบ้าง

ความสำคัญของการวิเคราะห์เรื่องราว เหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์

1. ทำให้นักเรียนมีความคิดรอบคอบ
2. ทำให้นักเรียนมีความสามารถในการแยกแยะเรื่องราวได้ดี
3. ทำให้นักเรียนมีความสามารถในการรวมข้อมูลและจัดหมวดหมู่ข้อมูล
4. ทำให้นักเรียนมีความคิดสร้างสรรค์เป็นของตนเอง

กรณีตัวอย่างในการศึกษาเรื่องราว เหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์โดย   ใช้วิธีการทางประวัติศาสตร์

1. เรื่องราวเกี่ยวกับตนเอง
   ควรเริ่มต้นว่าอยากจะศึกษาเรื่องใดก่อน จากนั้นจึงรวบรวมหลักฐานต่างๆ เช่น บันทึกของคุณพ่อคุณแม่ ภาพถ่ายในช่วงเหตุการณ์ต่างๆ แล้วนำมาวิเคราะห์จัดประเด็นในแต่ละเรื่อง สุดท้ายคือ กาเขียนประวัติศาสตร์ของนักเรียนที่ผ่านมา
2. เรื่องราวเกี่ยวกับครอบครัว
   การรวบรวมหลักฐานบันทึกของบุคคลในครอบครัว เช่น จากคำบอกเล่า คำสัมภาษณ์ ภาพถ่าย ภาพวีดิทัศน์ เป็นต้น
3. เรื่องราวเกี่ยวกับท้องถิ่น
   เริ่มค้นคว้าเรื่องราวของท้องถิ่นจากหลักฐานต่างๆ เช่น เอกสารทางราชการ หนังสือพิมพ์ ภาพถ่ายเก่าๆ สัมภาษณ์บุคคล แล้วนำมาวิเคราะห์ เรียบเรียงเรื่องราวของท้องถิ่นเพื่อเป็นแหล่งข้อมูลต่อไป