อิศรญาณภาษิต ด้านสังคมและวัฒนธรรม

ผู้แต่ง : หม่อมเจ้าอิศรญาณ

              หม่อมเจ้าอิศรญาณเป็นโอรสในพระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมหลวงมหิศวรินทรามเรศ พระองค์ทรงผนวชที่วัดบวรนิเวศ ได้พระนามฉายาว่า "อิสสรญาโณ" มีพระชนม์ชีพอยู่ในช่วงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

ลักษณะคำประพันธ์ : กลอนเพลงยาว ซึ่งขึ้นต้นด้วยวรรคสดับ(มีชื่อเรียกอีกอย่างหนึ่งว่าเพลงยาวอิศรญาณหรือภาษิตอิศรญาณ) 

จุดมุ่งหมายในการแต่ง : เพื่อสั่งสอนเตือนใจให้ฉุกคิด ก่อนที่จะทำสิ่งใดและสอนเกี่ยวกับการปฏิบัติตนต่อผู้อื่นในสังคมเพื่อให้อยู่ร่วมกันอย่างมีความสุข

เนื้อเรื่อง : อิศรญาณภาษิตมีเนื้อหาที่เป็นคำสั่งสอนแบบเตือนสติ และแนะนำเกี่ยวกับการประพฤติปฏิบัติให้เป็นที่พอใจของผู้อื่น โดยเฉพาะผู้ที่มีอำนาจมากกว่า สอนว่าควรจะทำอย่างไรจึงจะอยู่ในสังคมได้โดยปราศจากภัยแก่ตน ทำอย่างไรจึงจะประสบความสำเร็จสมหวังบางตอนก็เน้นเรื่องการเห็นคุณค่าและความสำคัญของผู้อื่นโดยไม่สบประมาทหรือดูแคลนกัน โดยทั้งนี้การสอนบางครั้งอาจเป็นการบอกตรงๆ หรือบางครั้งก็สอนโดยคำประชดประชันเหน็บแนม เนื้อหาส่วนใหญ่จะสั่งสอนให้คนมีปัญญา ไม่หลงใหลกับคำเยินยอ สอนให้รู้จักคิดไตร่ตรองก่อนพูด รู้จักเคารพผู้อาวุโส รู้จักทำตามที่ผู้ใหญ่แนะนำรู้จักกตัญญูผู้ใหญ่ 

จุดประสงค์การแต่ง :

      ๑ เพื่อสั่งสอน

     ๒ เพื่อเตือนใจให้คิดก่อนที่จะทำสิ่งใด

      ๓ สอนเกี่ยวกับการปฏิบัติตนต่อผู้อื่นในสังคมให้อยู่ร่วมกันได้อย่างมีความสุข 

คุณค่างานประพันธ์ :

      ๑ คุณค่าด้านวรรณศิลป์ ใช้ถ้อยคำง่าย ๆ มาเรียงร้อยได้เหมาะเจาะและมีความหมายลึกซึ้ง

     ๒ คุณค่าด้านสังคม ให้ข้อคิดในการดำเนินชีวิตเพื่อดำรงอยู่ในสังคมได้อย่างมีความสุข 

���íҳ���Ե

����оѹ�� �����������íҳ (����Һ��й�����) ������㹾����Һ��ǧ���͡����ǧ������Թ������� ���ͧ��ç��Ǫ����Ѵ��ù���� �վ�й��������� ����í�� �վ�Ъ���վ����㹪�ǧ�Ѫ���¢ͧ��кҷ���稾�Ш���������������� �Ѫ��ŷ�� 4
���íҳ���Ե�ժ������¡�ա���ҧ��� �ŧ���������íҳ ���� ���Ե���íҳ
�ѡɳФӻ�оѹ�� �觴��¤ӻ�оѹ������� ��͹�ŧ��� ������ѡɳкѧ�Ѻ����͹��͹���Ҿ ��Т�鹺��á������ä�Ѻ ��Ш����¤���� ��� 

���íҳ���Ե�������ҷ���繤�����͹Ẻ��͹ʵ� ����й�����ǡѺ��û�оĵԻ�Ժѵ�����繷���㨢ͧ������ ��੾�м�������ӹҨ�ҡ���� �͹��Ҥ�èз����ҧ�è֧��������ѧ�����»��Ȩҡ����赹 �����ҧ�è֧�л��ʺ�������������ѧ �ҧ�͹��������ͧ�����繤س�����Ф����Ӥѭ�ͧ������ �����ʺ����ҷ���ʹ��Ź�ѹ ��駹�� ����͹�ҧ�����Ҩ�繡�ú͡�ç� ���ͺҧ���駡��͹�¤ӻ�Ъ���Ъѹ�˹�������Ҩ�����Ъ�Ǻ�ҹ�ҡѹ �������Ҿ�Ш�Ե�ͧ�����������íҳ�����»��Թѡ �Ҵ����ҡ�����¹�� ���������ҷ�ҹ���¹� ���������ʵ� ����˹�觷ç�������Ի�Ե� ��кҷ���稾�Ш���������������� ���ʻ�������� "���" ������ �������繵�����仴��� �����������íҳ ���¾�з�� �֧�ç������ͧ����������Ե 㹵͹˹���շӹͧ���º��¡�з�����ͧ������

�����ҧ�����ͧ���仵����� �������Ҩ����������ʴ�
������͹��ҡ�ä���µ�����˭褹� �����ҹ�¨з������١��ͧ����繴���繧�� ������� ������ͧ��������ء�ؤ�ء���� �����һ�����˹�����кͺ��û���ͧẺ�˹

��¢������͡˭ԧ���������ҳ��� ��Ӿ���������;�觻���Ѫ����� ��ҡ�Ե�Դ�������ҡ�� �ѡ�ѹ���ա��Ҫѧ���ѧ���
�ҡ�ѡ���¹���ѧ����������Ѻ�� �ͧ��ҹ�͹���ٺ�ҧ�Ҩ������ŧ�� �繺� �����Ҵ��¡���ѡ�ҹ��㨡ѹ㹰ҹ����͹�����ѧ�����ǡѹ

�Դ�繤��ԧ����������� 㨢ͧ�������͹��è��͹ ��ҡ������ҵ�ͧ�����г��� �������͹����ҵ���������
�������Ҵ��¡�������ҷѹ����ͧ������ѹ������ �����÷ӧҹ���ͧ�������ҹ���ҧ���Ҿ�Ҩ֧���Թ��������ʹ���

�ѹ����ԹỴ�͡�͡����ѡ ��Ҽ�ѡ�����������ѧ��� ���ѧ������٤�´�� ���͹��㨴ա�������������
������͹���˹ѡ����������

�������ԧ�������������� ���������������ҹ����������ԭ ����á���Թ˹�ҡ������Թ ������Դ��Թ���ѧ�ѡ���ѡ����
������͹��ԧ��� “��������Ǵ��������” ���Ш�������êͺ

��ͧ�������蹡���㨡��ҡ��� ����������ѡ����ͧ������ͧ�ҧ ��ͧ��ͧ��㹷ӹͧ���ͧ��ҷҧ ����Ǽҧ������ǹ�֧������
������ʹ����Ը� “��ͧ��������” ����Ѻ��������������ҵ��ͧ�觤Դ���ͧ���� ���֧����ش �ҡ���������ҵ�����ö��Ҫ�Ф����� ��͵�ͧ���ش��͹�ͧ���觷����Ҩ�� �ͧ������Ҩл�Һ���ŧ������Ը�� �������������ͧ�� �Ҩ�ж١�ա�Ѻ�ҵ��������

�Թ�����¼���˭�������Ѵ 仾ٴ�Ѵ�ҷ����Ѵ��� �÷ӵ֧���ǡ����͹��͹ŧ��� �ѡ�ŧ���������ҭ�ҭ�ѡ�ŧ
������͹�����������ҷѹ���������Ф��������ͧ�ͧ������ ���ͨ����ҿѹ�ػ��ä �������ǧ��� ����������ǡѹ�����������¹�����л�йջ�й�����������Ѻ������ҹ�� ���ҧ�����ʹ��͹���Թ�

���Ҵٶ١�ح������ҷӹ��� ��ӵ�������ҡ���������˹ѡ˹� ���ҹ͹������ҡ�Ш�¡�͡�� ��ͧ��˹�����·�˹�����Ǩ֧�͹
�������͹������������������͹��Ѻ�ҷ��ǹ�Ԩ�óҵ���ͧ���¤��� �ͺ�ͺ �������Ф�����ͧ��������������բͧ����蹽�������

อิศรญาณภาษิต by

1. โครงเรื่อง

1.1. คำสั่งสอนเรื่องต่างๆในลักษณะการเตือนสติ

1.2. ชี้แนะการประพฤติปฏิให้เป็นที่พอใจของผู้อื่น

1.3. เน้นเรื่องการเห็นคุณค่าและความสำคัญของผู้อื่น

2. ที่มาของเรื่อง

2.1. มีจุดมุ่งหมายเพื่อให้เป็นคำสั่งสอน

2.2. ให้คติในการดำเนินชีวิต

3. ข้อคิด

3.1. ควรรู้จักเก็บเงินและขยันทำงาน

3.2. ควรรู้จักระมัดระวังคำพูด

3.3. ควรเป็นคนอ่อนน้อมถ่อมตน

3.4. ควรรู้จักการใช้คนว่าจะใช้ใครควรพูดดีๆกับเขา

3.5. ควรเคารพผู้ใหญ่เพราะท่านมีประสบการมากกว่า

4. ความรู้จากวรรณคดี

4.1. ความรู้จากคำสอนต่างๆ

4.2. ความรู้เกี่ยวกับลักษณะของกลอนเพลงยาว

4.3. ความรู้เกี่ยวกับการประพฤติตนในสังคม

4.4. ความรู้เกี่ยวกับสำนวนต่างๆ

5. คุณค่าด้านสังคมและวัฒนธรรม

5.1. สะท้อนให้เห็นถึงการอยู่ร่วมกันในสังคม

5.2. สะท้อนให้เห็นว่าคนในสังคมเคารพผู้อาวุโส

5.3. สะท้อนให้เห็นถึงว่าสังคมสมัยนั้นมีความศรัทธาในทางศาสนา

6. แก่นเรื่อง

6.1. การอยู่ร่วมกันในสังคมต้องรู้จักประพฤติปฏิบัติให้เหมาะสม

7. ศิลปะการประพันธ์

7.1. ใช้คำง่าย อ่านแล้วเข้าใจได้ดี

7.2. ใช้โวหารเปรียบเทียบให้เห็นจริง

7.3. ใช้คำมีความหมายแฝงให้ตีความ

7.4. มีการเขียนสำนวนโวหาร

8. ลักษณะการประพันธ์

8.1. แต่งเป็นกลอนเพลงยาว

8.2. มีข้อบังคับทางฉันทลักษณ์เหมือนกลอนสุภาพหรือกลอนแปด