หินอัคนี (Igneous rock) เป็นหินที่เกิดจากการแข็งตัวของแมกมาจากใต้เปลือกโลกที่แทรกตัวขึ้นมาเราแบ่งหินอัคนีตามแหล่งที่มาเป็น 2 ประเภทคือ
- หินอัคนีแทรกซอน (Intrusive igneous rock) เป็นหินที่เกิดจากหินหนืดที่เย็นตัวลงภายในเปลือกโลกอย่างช้าๆ ทำให้ผลึกแร่มีขนาดใหญ่และมีเนื้อหยาบเช่นหินแกรนิตหินไดออไรต์และหินแกบโบร
ภาพที่ 1 แหล่งกำเนิดหินอัคนี
- หินอัคนีพุ (Extrusive igneous rock) บางทีเรียกว่า หินภูเขาไฟ เป็นหินหนืดที่เกิดจากลาวาบนพื้นผิวโลกเย็นตัวอย่างรวดเร็ว ทำให้ผลึกมีขนาดเล็ก และเนื้อละเอียด เช่น หินบะซอลต์ หินไรออไรต์ และหินแอนดีไซต์
นอกจากนั้นนักธรณีวิทยายังจำแนกหินอัคนี โดยใช้องค์ประกอบของแร่ เป็น หินชนิดกรด หินชนิดปลางกลาง หินชนิดด่าง และหินอัลตราเมฟิก โดยใช้ปริมาณของซิลิกา (SiO2) เป็นเกณฑ์แบ่งจากมากไปหาน้อยตามลำดับ ดังรายละเอียดในตารางที่ 1 ซึ่งจะเห็นได้ว่า หินที่มีองค์ประกอบส่วนใหญ่เป็นควอตซ์และเฟลด์สปาร์จะมีสีอ่อน ส่วนหินที่มีองค์ประกอบเป็นเหล็กและแมกนีเซียมมากจะมีสีเข้ม
ตารางที่ 1 ตัวอย่างหินอัคนี
อัคนีแทรกซอน เย็นตัวช้าผลึกใหญ่ | หินแกรนิต | หินไดออไรต์ | หินแกรโบร | หินเพริโดไทต์ |
อัคนีพุ เย็นตัวเร็วผลึกเล็ก | หินไรโอไลต์ | หินแอนดีไซต์ | หินบะซอลต์ | - |
ชนิดของหิน | หินชนิดกรด (Felsic) | หินชนิดปานกลาง (Intermediate) | หินชนิดด่าง (Mafic) | อัลตราเมฟิก (Ultramafic) |
องค์ประกอบ | ซิลิกา 72% อะลูมิเนียมออกไซด์ 14% | ซิลิกา 59% | ซิลิกา 50% อะลูมิเนียมออกไซด์ 16% | ซิลิกา 45% |
แร่หลัก | ควอตซ์ เฟลด์สปาร์ | เฟลด์สปาร์ แอมฟิโบล | เฟลด์สปาร์ ไพร็อกซีน | ไพร็อกซีน โอลิวีน |
แร่รอง | ไมก้าและแอมฟิโบล | ไพร็อกซีน | โอลิวีน | เฟลด์สปาร์ |
สีที่พบเห็นโดยทั่วไป | สีอ่อน | เทาหรือเขียว | เทาแก่ | เขียวเข้มหรือดำ |
หินอัคนีที่สำคัญ
- หินแกรนิต (Granite)เป็นหินอัคนีแทรกซอนที่เย็นตัวลงภายในเปลือกโลกอย่างช้าๆจึงมีเนื้อหยาบซึ่งประกอบด้วยผลึกขนาดใหญ่ของแร่ควอตซ์สีเทาใสแร่เฟลด์สปาร์สีขาวขุ่น และแร่ฮอร์นเบลนด์สีดำ หินแกรนิตแข็งแรงมากชาวบ้านใช้ทำครกเช่นครกอ่างศิลาภูเขาหินแกรนิตมักเตี้ยและมียอดมนเนื่องจากเปลือกโลกซึ่งเคยอยู่ชั้นบนสึกกร่อนผุพัง เผยให้เห็นแหล่งหินแกรนิตซึ่งอยู่เบื้องล่าง
ภาพที่ 2 ผลึกแร่ในหินแกรนิต (ควอตซ์ - เทาใส, เฟลด์สปาร์ – ขาว, ฮอร์นเบลนด์ – ดำ)
- หินบะซอลต์ (Basalt) เป็นหินอัคนีพุเนื้อละเอียดเกิดจากการเย็นตัวของลาวามีสีเข้มเนื่องจากประกอบด้วยแร่ไพร็อกซีนเป็นส่วนใหญ่อาจมีแร่โอลิวีนปนมาด้วยเนื่องจากเกิดขึ้นจากแมกมาใต้เปลือกโลกหินบะซอลต์หลายแห่งในประเทศไทยเป็นแหล่งกำเนิดของอัญมณี (พลอยชนิดต่างๆ) เนื่องจากแมกมาดันผลึกแร่ซึ่งอยู่ลึกใต้เปลือกโลก ให้โผล่ขึ้นมาเหนือพื้นผิว
- หินไรโอไลต์ (Ryolite)เป็นหินอัคนีพุซึ่งเกิดจากการเย็นตัวของลาวามีเนื้อละเอียดซึ่งประกอบด้วยผลึกแร่ขนาดเล็กมีแร่องค์ประกอบเหมือนกับหินแกรนิตแต่ทว่าผลึกเล็กมากจนไม่สามารถมองเห็นได้ส่วนมากมีสีชมพูและสีเหลือง
- หินแอนดีไซต์ (Andesite)เป็นหินอัคนีพุซึ่งเกิดจากการเย็นตัวของลาวาในลักษณะเดียวกับหินไรโอไรต์แต่มีองค์ประกอบของแมกนีเซียมและเหล็กมากกว่าจึงมีสีเขียวเข้ม
- หินพัมมิซ (Pumice)เป็นหินแก้วภูเขาไฟชนิดหนึ่งซึ่งมีฟองก๊าซเล็กๆอยู่ในเนื้อมากมายจนโพรกคล้ายฟองน้ำมีส่วนประกอบเหมือนหินไรโอไลต์ แต่เกิดขึ้นจากเถ้าภูเขาไฟ (Pyroclastic flow) มีน้ำหนักเบาลอยน้ำได้ชาวบ้านเรียกว่าหินส้มใช้ขัดถูภาชนะทำให้มีผิววาว
- หินออบซิเดียน (Obsedian)เป็นหินแก้วภูเขาไฟซึ่งเย็นตัวเร็วมากจนผลึกมีขนาดเล็กมากเนื้อหินเหมือนแก้วสีดำ
ภาพที่ 3 หินพัมมิซ และหินออบซิเดียน