หลังจากเสร็จสิ้นสงคราม พระมหาธรรมราชาได้ปราบดาภิเษกขึ้นเป็นพระมหากษัตริย์แห่งกรุงศรีอยุธยา มีพระนามว่า สมเด็จพระมหาธรรมราชาธิราช ปกครองกรุงศรีอยุธยาสืบต่อมา
ต่อมาพระเจ้าบุเรงนองได้ส่งพระนเรศวรกลับคืนกรุงศรีอยุธยาหลังจากที่พระองค์ได้อยู่ที่กรุงหงสาวดีเป็นเวลา 6 ปี สมเด็จพระมหาธรรมราชาโปรดเกล้า ฯ
ให้มีพระราชพิธีสถาปนาพระนเรศวรขึ้นเป็นพระมหาอุปราชและส่งไปครองเมืองพิษณุโลก และระหว่างที่สมเด็จพระนเรศวรประทับอยู่ที่เมืองพิษณุโลก พระองค์ทรงฝึกฝนไพร่พลให้เข้มแข็งในการศึกสงครามเพื่อเตรียมประกาศเอกราช
ในปี พ.ศ. 2126 พระเจ้านันทบุเรงกษัตริย์พม่า ซึ่งเป็นพระราชโอรสพระเจ้าบุเรงนอง ได้มีคำสั่งให้ทางกรุงศรีอยุธยาซึ่งอยู่ในฐานะเมืองประเทศราชส่งกองทัพไปช่วยปราบปรามเมืองอังวะที่ไม่ยอมอ่อนน้อมต่อหงสาวดี
โดยให้ไปสมทบกับกองทัพของเมืองอื่นที่เมืองแครง สมเด็จพระมหาธรรมราชาโปรดเกล้า ฯ ให้สมเด็จพะนเรศวรเป็นผู้นำกองทัพไป
สมเด็จพระนเรศวรเป็นผู้ที่มีความสามารถในการรบ ทำให้ฝ่ายพม่าหวาดระแวงว่ากรุงศรีอยุธยาจะแข็งเมือง จึงหาทางกำจัดพระนเรศวร แต่พระองค์ทรงทราบแผนการนี้ก่อนจากพระยาเกียรติ์และพระยารามซึ่งเป็นขุนนางชาวมอญ สมเด็จพระนเรศวรจึงทรงประกาศอิสรภาพที่เมืองแครง ไม่ยอมเป็นเมืองขึ้นของกรุงหงสาวดีอีกต่อไป
หลังจากนั้นได้กวาดต้อนผู้คนกลับกรุงศรีอยุธยา
เมื่อสมเด็จพระนเรศวรประกาศอิสรภาพที่เมืองแครงแล้ว พระองค์ได้นำชาวมอญที่เมืองแครงกลับกรุงศรีอยุธยาด้วย ระหว่างเดินทัพกลับ ฝ่ายพม่าได้ส่งกองทัพติดตามมาทันกันที่แม่น้ำสะโตง
สมเด็จพระนเรศวรทรงใช้พระแสงปืนยาว 9 คืบ ยิงข้ามแม่น้ำสะโตงไปถูกสุรกรรมาแม่ทัพพม่าตายคาคอช้าง ทำให้ทัพพม่าต้องถอยทัพกลับไป
พระแสงปืนที่สมเด็จพระนเรศวรทรงใช้ยิงในครั้งนั้น
เรียกว่า "พระแสงปืนข้ามแม่น้ำสะโตง"
หลังจากนั้นพม่ายกทัพใหญ่เข้ามารุกรานไทยอีกหลายครั้ง เพื่อจะปราบปรามกรุงศรีอยุธยา แต่ก็ถูกสมเด็จพระนเรศวรตีทัพพ่ายแพ้กลับไปทุกครั้ง จนกระทั่ง พ.ศ. 2135 พระมหาอุปราชาได้ยกกองทัพพม่ามุ่งหวังมายึดกรุงศรีอยุธยาคืนให้ได้ การทำสงครามในครั้งนี้ได้ทรงกระทำยุทธหัตถี (การต่อสู้กันด้วยอาวุธบนหลังช้าง) กับสมเด็จพระนเรศวร
แต่พระมหาอุปราชาพลาดท่าเสียทีถูกสมเด็จพระนเรศวรฟันด้วยพระแสงของ้าวจนสิ้นพระชนม์บนคอช้าง ทำให้พม่าต้องถอยทัพกลับไป
จากเหตุการณ์ในครั้งนี้ ทำให้พม่าไม่ได้ยกทัพมาโจมตีกรุงศรีอยุธยาอีกเป็นเวลานาน และทำให้หัวเมืองต่าง ๆ พากันเกรงขามในความสามารถของสมเด็จพระนเรศวรและยอมกลับมาอ่อนน้อมต่อกรุงศรีอยุธยาอีกครั้ง จึงทำให้คนไทยได้อยู่อาศัยอย่างสงบสุขและปลอดภัยจากการรุกรานของศัตรูภายนอกติดต่อกันนานถึง 150 ปี
����ͻ� �.�. 2126 �������ѧ���繡�� ���ͧ�ҡ����㨷ҧ��ا˧��Ǵ��������»�С�� �֧�����ͧ ������Ѻ����¡����������˭��ա�������ͧ��������ͧ���� ������˧��Ǵչѹ����ç�֧¡�Ѿ��ǧ任�Һ 㹡�ó�����������������ͧ�� ������ͧ�ͧ�� ���������ͧ��§���� �����駷ҧ��ا�����ظ�Ҵ��� ���¡�Ѿ仪��� �ҧ�� ���稾����Ҹ����Ҫ��ô������稾�й�����¡�Ѿ�᷹ ���稾�й�����¡�Ѿ�͡�ҡ���ͧ��ɳ��š ������ѹ��� 6 ��� �� 3 ������ �.�. 2126 ���ͧ��¡�Ѿ��仪�� � ��������û�Һ��������ѧ���������仡�
����������˧��Ǵչѹ����ç�ŧ���� �ҧ�¤��ж١�������ѧ�Ъѡ�ǹ�����Ҵ��� �֧������������ػ�Ҫ� ����Ѿ�ѡ�ҡ�ا˧��Ǵ���� ��ҷѾ��¡�Ҷ֧�������Ѻ ����ҷҧ�ӨѴ���� ��о��ͧ���������������ͭ�ͧ�� ��� ��������õ���о������� �������Ѥþ�ä�ǡ���������ͧ�ç�ҡ ��зӹͧ���繼�����¡Ѻ���稾�й���������� ŧ�Ҥ�µ��Ѻ�Ѿ�·�����ͧ�ç �ѹ�繪��ᴹ�Դ��͡Ѻ�� �������ػ�Ҫ����������繤����Ѻ��� ��������稾�й�����¡�ͧ�Ѿ���� ��Ҿ������ػ�Ҫ�¡��ҵմ�ҹ˹�������� ����������õ���о������� ������ѧ��ҵա��˹Һ�ҧ��ҹ��ѧ ���¡ѹ�ӨѴ���稾�й�����������騧�� ��������õԡѺ�������� �����件֧���ͧ�ç����
����¤����Ѻ�����������äѹ��ͧ ������Ҩ����ͧ�� �ء�����������繴մ��¡ѺἹ��âͧ�����ҡ�ا˧��Ǵ� ��������äѹ��ͧ�Ѻ���稾�й����� �����ѡ�ͺ�͡ѹ�ҡ�
�ͧ�Ѿ��¡�Ҷ֧���ͧ�ç ������ѹ��� 1 ��� �� 6 ���͡ �.�. 2127 ���������Թ�Ѿ��ͺ�ͧ�� �ͧ�Ѿ�µ�駷Ѿ����͡���ͧ ������ͧ�ç�������駾�������õԡѺ��������������� � ���稾�й����� �ҡ������稾�й��������ʴ���������������äѹ��ͧ ��觤���¡ѹ���ҡ� �������äѹ��ͧ���ʧ��� �֧��Һ��Ŷ֧����ͧ��äԴ���¢ͧ�ҧ��ا˧��Ǵ� ��������������õԡѺ�������� ��Һ�������Һ��������繨�ԧ ����;��ͧ�����Һ�����µ�ʹ���� ��ç�վ�д��������� ���������Ҫ�ѵ�١Ѻ��ا˧��Ǵչ�� �֧������ҷ��е�ͧ�Դ�µ�������
�֧�����Ѻ���������¡��Ъ�����Ѿ��¡ͧ ���������ͧ ������ͧ�ç�����駾�������õԾ������� ��з����ͭ�һ�Ъ��������ѹ ���ǹ�����������äѹ��ͧ ��о��ʧ�������ѡ�վ�ҹ �ç������ͧ��餹��駻ǧ����Ҫ����� � ����鹷�Һ��� ������˧��ǴդԴ��з�����µ�;��ͧ�� �ҡ��鹾��ͧ����ç���觹��ŧ����蹴Թ��������ó�ԧ��� (��й����ҷͧ��) ��С����´ҿ�ҴԹ��� "���¾�����˧��Ǵ� ��������㹤�ͧ�ب�Ե�Ե��Ҿ�ѵ����Ҫ���ླ� �������Ѥ���ʸ��� ��оĵԾ�ŷب�Ե �Դ�з��ѹ��������� �������� ��ا�����ظ�ҢҴ����աѺ��ا˧��Ǵ�
�������Ե���������ó�������ǡѹ�ب�ѧ�����"
�ҡ��鹾��ͧ������ʶ��������ͧ�ç��Ҩ���Ң�ҧ����� �ǡ�ͭ��駻ǧ��ҧ��ҡѺ������ ���稾�й����è֧���Ѻ������ͧ�����þ��� ����������ͧ�ç�繷���駻�Ъ���Ѿ ����ͨѴ�ͧ�Ѿ���� ��ç¡�Ѿ�ҡ���ͧ�ç ��ѧ���ͧ˧��Ǵ� ������ѹ��� 3 ��� �� 6
���¾������ػ�Ҫҷ�������ѡ�����ͧ˧��Ǵ� ����ͷ�Һ��Ҿ�������õ� ����������Ѻ���ҡѺ���稾�й����� �֧�����ѡ�Ҿ�й��������� ���稾�й������ʴ�¡�Ѿ�����������ⵧ����֧���ͧ˧��Ǵ� ���Һ������� �����ҡ�ا˧��Ǵ��Ѫ�ª�������ͧ�ѧ������ ���ѧ��¡�Ѿ��Ѻ���й�� ���ͧ��������ʶҹ��ó���駹���������� �����Ҩе�������ͧ˧��Ǵ�㹤��駹���ѧ����� �֧���ͧ�Ѿ�¡���¡ѹ����Ǻ͡�ǡ������ �����ҡ�Ҵ������ ���;¾��Ѻ��ҹ���ͧ ���餹�һ���ҳ������� ���¡��ǧ˹��仡� ���ͧ��ç����ͧ�Ѿ¡����Ң�ҧ��ѧ
���¾������ػ�Ҫҷ�Һ������� ���稾�й����á�Ҵ�����¡�Ѻ �֧�������á�����繡ͧ˹�� �������ػ�Ҫ��繡ͧ��ǧ ¡�Դ����ͧ�Ѿ���� �ͧ˹�Ңͧ���ҵ���ҷѹ����������������ⵧ 㹢�з���������������������� ��Ф�»�ͧ�ѹ��������֡����������� ���ա�õ�����ѹ�������������� ���稾�й����÷ç�����ʧ����Ѻ�����Ҥ �ԧ�١��á���� ���Ѿ˹�Ҿ��ҵ�º��ͪ�ҧ �ͧ�Ѿ�ͧ����������Ѿ��� ��ҡѹ��ԡ�Ѿ��Ѻ� ����;������ػ�Ҫ����Ѿ��ǧ�ç��Һ �֧�����ԡ�Ѿ��Ѻ仡�ا˧��Ǵ�
����ʧ�������ԧ��á���ҵ�º��ͪ�ҧ���������ҡ���������
"����ʧ��鹢����������ⵧ" �Ѻ�繾���ʧ��ɮ��ظ �ѹ������ͧ�Ҫٻ��� �ѧ��ҡ����訹�֧�ء�ѹ�����������稾�й������ʴ稡�Ѻ�֧���ͧ�ç �ç������Ҿ������äѹ��ͧ�Ѻ��������õԾ������������ػ�����ҡ ��������Ѻ��õͺ᷹�����������ͺ �֧�ç�ѡ�ǹ���������㹡�ا�����ظ�� �������äѹ��ͧ�Ѻ������ͭ ����ͧ���դ����Թ�� �Ҿ�ä�ǡ�������Ҵ������ѹ�ҡ 㹡��¡���ѧ��Ѻ���駹�� ���稾�й����÷ç�ç��� ����֡�Ҩ¡�Ѿ������ա ����ʴ稡�Ѻ�ҧ��ҹ�������� �աͧ�Ѿ�ͧ�ѹ����Ҫ�ѧ��ӵ�����������ͧ��ᾧྪ� �����ػ��ä��͡���Թ�ҧ ���ͧ��֧�պ�������������õ� �������� �ӷѾ�Թ��ҹ������ͧ�ͭŧ�ҷҧ�� ����ҷҧ��ҹ������ͧ��
����͡�Ѻ�Ҷ֧��ا�����ظ������ ���稾����Ҹ����Ҫҡ����Ҫ�ҹ���˹��ҧ�����ǡ�ͭ���������ѡ��� �ç��駾�������äѹ��ͧ�繾���ѧ��Ҫ� �����������ǧ�� �������������õ� ���������յ��˹��� �����Ҫ�ҹ�ҹ�ͧ �Ǻ����ͭ�������Ҵ��� ����駺�ҹ����������Ѵ���� ����Ѵ�ع�ʹ����ѧ�ѹ���ͧ���稾�й����� ���Ƿç�ͺ��÷�駻ǧ���е����������������֡ ������稾�й����÷ç�ѧ�Ѻ�ѭ���Է�Ԣ�
�������