จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี
จตุพร รัตนวราหะ (ต้อย) เกิดวันพุธที่ 9 ธันวาคม พ.ศ. 2479 (85 ปี) เป็นศิลปินกรมศิลปากร ผู้ได้รับพระราชทานครอบและรับมอบกระบวนท่ารำเพลงหน้าพาทย์องค์พระพิราพ, ได้กราบทูลสอนโขนถวายพระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว และมีผลงานการแสดงเป็นตัวเอกในเรื่องรามเกียรติ์ บทยักษ์ใหญ่ทศกัณฐ์เป็นบทที่อยู่ในความทรงจำของคนรักโขนกรมศิลปากรมานานกว่า 40 ปี เป็นผู้ร่วมงานเคียงข้าง ศาสตราจารย์ หม่อมราชวงศ์คึกฤทธิ์ ปราโมชในการก่อตั้งและสร้างสรรค์โขนธรรมศาสตร์ เป็นผู้อำนวยการสถานศึกษาที่มีการเรียนการสอนด้านศิลปะการแสดงของรัฐ นอกจากนี้มีผลงานโดดเด่นอื่นๆทางด้านโขนและละครทั้งด้านการเป็นศิลปินผู้แสดง เป็นผู้สอน ผู้เผยแพร่ทั้งทางด้านปฏิบัติและทฤษฎี ปัจจุบันแม้จะเกษียณอายุราชการแล้ว ก็ยังทำงานด้านการเผยแพร่ศิลปการแสดงอยู่อย่างต่อเนื่องสม่ำเสมอ และได้รับการยกย่องเชิดชูเกียรติเป็นศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (นาฏศิลป์-โขน) พุทธศักราช 2552
ประวัติ[แก้]
นาย จตุพร รัตนวราหะ เป็นบุตรของนายเจิมและนางประวงษ์ รัตนวราหะ สมรสกับนางชุมศรี รัตนันท์ รัตนวราหะ มีบุตรด้วยกัน 4 คน คือ นาย เรืองฤทธิ์ รัตนวราหะ, น.ส. อติวรรณ รัตนวราหะ, นาย พีรพล รัตนวราหะ, นาย ณวพร รัตนวราหะ บุตรสาวคนเดียวได้สืบทอดศิลปการแสดงทางนาฏศิลป์เหมือนบิดา และปัจจุบันรับราชการอยู่ที่ วิทยาลัยนาฏศิลป กรุงเทพฯ
นาย จตุพร รัตนวราหะ จบจากโรงเรียนนาฏศิลป วิทยาลัยนาฏศิลปกรุงเทพฯ ปัจจุบันและครุศาสตร์บัณฑิต และได้อุปสมบทเป็นพระภิกษุที่ วัดบวรนิเวศวิหาร กรุงเทพมหานคร พุทธศักราช 2507
เกียรติยศที่ภาคภูมิใจ[แก้]
การต่อกระบวนรำหน้าพาทย์องค์ พระพิราพ หน้าพระที่นั่ง[แก้]
พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้กรมศิลปากร ทำการคัดเลือกศิลปินที่มีความสามารถฝ่ายพระ 5 คนคือ นาย ธีรยุทธ ยวงศรี [1] นายธงไชย โพธยารมย์[2] [3] นายทองสุข ทองหลิม, นายอุดม อังศุธร และนายสมบัติ แก้วสุจริต และศิลปินโขนฝ่ายยักษ์ 7 คนคือนายราฆพ โพธิเวส[5] Archived 2007-09-29 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน[6] Archived 2007-09-29 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน นายไชยยศ คุ้มมณี นายจตุพร รัตนวราหะ นาย จุมพล โชติทัตต์ นายสุดจิตต์ พันธ์สังข์ นาย สมศักดิ์ ทัดติ[7][ลิงก์เสีย] และ นาย ศิริพันธ์ อัฏฏะวัชระ [8][ลิงก์เสีย] รวมทั้งสิ้น 12 คน เข้ารับพระราชทานครอบประธานพิธีใหว้ครูโขนละคร และการต่อกระบวนรำเพลงหน้าพาทย์องค์พระพิราพ ณ.ศาลาดุสิดาลัย พระตำหนักจิตรลดารโหฐาน ในวันพฤหัสบดีที่ 25 ตุลาคม พ.ศ. 2527
รูปนี้เป็นรูปของนายจตุพรรัตนวราหะและได้ให้ ศ.ดร.สุรพล วิรุฬห์รักษ์ นำไปพิมพ์ลงไว้ในหนังสือนาฎยศิลป์รัชกาลที่ 9, สำนักพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย , 2549.
การกราบทูลสอนโขนถวายสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ[แก้]
- นายธนิต อยู่โพธิ์ อดีตอธิบดีกรมศิลปากร เคยเขียนเล่าไว้ว่า พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 9 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร เมื่อทรงพระเยาว์ทรงศึกษาความรู้รอบตัวในทางศิลปะ และโปรดให้ขอครูโขนผู้ชำนาญในบทพระยาวานรจากกรมศิลปากรไปกราบทูลสอนถวายแด่สมเด็จพระบรมฯ
- ซึ่งทางกรมศิลปากรได้จัดให้ จ่าเร่งงานรัดรุด (เฉลิม รุทระวณิช) ครูผู้ชำนาญในบทพระยาวานร ไปกราบทูลสอนถวายให้ทรงฝึกหัดบทพระยาวานรตามพระราชประสงค์
- ต่อมาได้มีเจ้านายบางพระองค์กราบบังคมทูลพระดำริถวายพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 9 ว่า น่าจะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ทรงฝึกบทพระยายักษ์ เพราะมีลีลาท่าทางเป็นสง่ามีทีท้าวทีพระยา ไม่หลุกหลิกแบบพระยาวานร
- ทางกรมศิลปากร จึงจัดให้ นายจตุพร รัตนวราหะ ครูโขนยักษ์ไปกราบทูลสอนโขนถวาย โดยได้ฝึกการแสดงเป็นวิรุญจำบัง
ศิลปินแห่งชาติ ปีพุทธศักราช 2552[แก้]
สำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ ได้ดำเนินการสรรหาศิลปินผู้สร้างสรรค์งานศิลปะให้เป็นมรดกอันล้ำค่าของแผ่นดิน มายกย่องเชิดชูเกียรติเป็นศิลปินแห่งชาติ ตั้งแต่ปีพุทธศักราช 2528 เป็นต้นมา และในปีพุทธศักราช 2552 นี้ คณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติได้พิจารณาแล้วมีมติเห็นชอบให้ประกาศยกย่องเชิดชูเกียรติ นาย จตุพร รัตนวราหะ ศิลปินผู้มีความสามารถและอุทิศตนสร้างสรรค์ ผลงานศิลปะจนโดดเด่นเป็นที่ประจักษ์ชัดต่อสาธารณชน เป็นศิลปินแห่งชาติ ปี พุทธศักราช 2552 สาขาศิลปะการแสดง (นาฏศิลป์-โขน)
ประวัติการรับราชการ[แก้]
- เริ่มเข้ารับราชการเมื่อวันที่ 1 เมษายน พุทธศักราช 2500 ตำแหน่งศิลปินสำรอง แผนกนาฎศิลป กองการสังคีต กรมศิลปากร
- พ.ศ. 2521-2525 ดำรงตำแหน่งผู้ช่วยผู้อำนวยการ วิทยาลัยนาฏศิลปอ่างทอง
- พ.ศ. 2526-2530 ดำรงตำแหน่งผู้อำนวยการ วิทยาลัยนาฏศิลปอ่างทอง
- พ.ศ. 2531-2540 ดำรงตำแหน่งผู้อำนวยการ วิทยาลัยนาฏศิลปสุโขทัย
- พ.ศ. 2540 เกษียณอายุราชการในตำแหน่งผู้อำนวยการระดับ 9 วิทยาลัยนาฏศิลปสุโขทัย
- ปัจจุบันดำรงตำแหน่ง ผู้เชี่ยวชาญนาฏศิลป์ไทย สำนักการสังคีต กรมศิลปากร
เครื่องราชอิสริยาภรณ์ชั้นสูงสุดที่ได้รับคือ ปถมาภรณ์มงกุฏไทยและปถมาภรณ์ช้างเผือก
ประสบการณ์ด้านการแสดง[แก้]
การฝึกหัดและการออกแสดง[แก้]
- เริ่มฝึกหัดเป็นตัวยักษ์ กับนายยอแสง ภักดีเทวา[9][ลิงก์เสีย] และนายอร่าม อินทรนัฎ[10][ลิงก์เสีย]
- เป็นผู้แสดงโขน – ละคร ให้ประชาชนทั้งชาวไทยและชาวต่างประเทศชม ณ โรงละครศิลปากร โรงละครแห่งชาติ ทำเนียบรัฐบาล และไปเผยแพร่ผลงานทางด้านการแสดงในต่างประเทศหลายครั้ง
ผลงานด้านการแสดงโขน[แก้]
การแสดงและการสอนในราชการกรมศิลปากร[แก้]- แสดงเป็นตัวเอกในเรื่องรามเกียรติ์ เช่น ทศกัณฐ์ กุมภกรรณ พิเภก ไมยราพ เสนายักษ์ ม้าอุปการ เป็นต้น
- เป็นผู้สอน นาฏศิลปินโขนยักษ์ ใหญ่
ผลงานด้านการแสดงละคร[แก้]
- ได้รับการคัดเลือกจากท่านผู้หญิงแผ้ว สนิทวงศ์เสนี ศิลปินแห่งชาติ ให้แสดงเป็นซมพลา ในละครเรื่องเงาะป่า เป็นคนแรกของกรมศิลปากร
- แสดงเป็นหลวิชัย ในละครเรื่องคาวี
- แสดงเป็นเสนาไทย ในละครเรื่องขุนช้าง – ขุนแผน ตอน พระไวย แตกทัพ เป็นต้น
สรุปผลงาน[แก้]
นายสมรัตน์ ทองแท้ นาฏศิลปินโขนพระ นักวิชาการละครและดนตรี 7 สำนักการสังคีต กรมศิลปากร ได้สรุปผลงานของ อาจารย์ จตุพร รัตนวราหะ ไว้ในบทรำอวยพรการแสดงชุด “ 72 ปี จตุพร นามขจรทศกัณฐ์ ” ในวันอาทิตย์ที่ 9 ธันวาคม พ.ศ. 2550 ณ อุทยานประวัติศาสตร์เมืองสิงห์ ตำบลสิงห์ อำเภอไทรโยค จ.กาญจนบุรี
- - ปี่พาทย์ทำเพลงต้นเข้าม่าน- -ร้องเพลงสามไม้กลาง-
- ทศกัณฐ์ อสุรา พญายักษ์ ทั้งสิบพักตร์ ยี่สิบกร สุนทรศรี
- สมศักดิ์ สมร้าย ชายชาตรี สมเสน่ห์ อสุรี มีพึงยล
- เป็นจอมราพณ์ เมืองมาร ผ่านลงกา เป็นศรัทธา เกรงกลัว ทั่วแห่งหน
- เป็นที่รัก ที่บูชา อสุรชน เป็นจอมพล ลือนาม ในรามเกียรติ์
- - ร้องเพลงทองย่อนรวบ-
- ครูจตุพร รัตน วราหะ สืบศิลปะ นาฏกรรม เลิศล้ำเขียน
- สวมบทบาท มารร้าย ได้แนบเนียน มิผิดเพี้ยน ยักษ์ใหญ่ ให้ลือชา
- คราออกรบ เกรี้ยวกราด มาดนักเลง ยามครื้นเครง ออกสำรวล ชวนหรรษา
- เมื่อเกี้ยวเก้อ วางเจ้าชู้ ดูงามตา คราวโศกา เจียนองค์ ลงวางวาย
- -ร้องเพลงตระนิมิต -
- เจ็ดสิบสอง ฉลองวัย ในครานี้ มวลน้องพี่ อสุรา มาเหลือหลาย
- ต่างร่วมจิต ร่วมสุนทร อวยพรชัย สัมฤทธิ์ใน จตุพร บวรเอย
- - ปี่พาทย์ทำเพลงตระนิมิต - รัว - - เพลงกราวใน- (มอญแปลง) 4 คำ (แขกต่อยหม้อ) 4 คำ - รัวท้ายรำดาบ-
- นาฏศิลปิน โขนพระ ผู้รำอวยพร - คมสัณฐ (โต้ง) หัวเมืองลาด, มนตรี แหล่งสนาม, วัลลภ (แนน) พรพิสุทธิ์, ปรัชญา (ก๊อบ) ชัยเทศ
ผลงานสร้างสรรค์ด้านการแสดง[แก้]
เมื่อสมัยที่ นายจตุพร รัตนวราหะ ดำรงตำแหน่งเป็นผู้อำนวยการวิทยาลัยนาฏศิลปสุโขทัย ได้สร้างสรรค์การแสดงชุดใหม่ที่สอดคล้องกับวิถีชีวิตและขนบธรรมเนียมประเพณีของชาวสุโขทัยให้กับชาววิทยาลัยนาฏศิลปสุโขทัยได้นำออกแสดงและเป็นที่ชื่นชอบของผู้ที่ได้รับชมมาจนกระทั่งทุกวันนี้คือ
- ฟ้อนตะคัน พ.ศ. 2533
- ระบำเบญจรงค์ พ.ศ. 2534
- ฟ้อนลื้อล่องน่าน พ.ศ. 2536
- ระบำเทวีศรีสัชนาลัย พ.ศ. 2537
- ระบำประทีปทอง พ.ศ. 2538
ผลงานทางด้านวิชาการ[แก้]
- คู่มือการฝึกหัดโขนเบื้องต้น
- รามายณะของอินโดนีเซีย แปล
- หนังสือเพลงหน้าพาทย์ ซึ่งอธิบายเพลงหน้าพาทย์ในมุมมองของผู้แสดงโขนไว้อย่างชัดเจน และเป็นก้าวแรกที่เชื่อมโยงความรู้ดนตรีไทยและนาฏศิลป์โขน ปัจจุบันใช้เป็นตำราอ้างอิงในวงการศึกษา
- รามเกียรติ์ ร้อยแก้ว เขียนลงในวารสารวิทยาลัยนาฏศิลปสุโขทัยทุกเดือน
- ละครพูดเรื่อง "เล็กโพธิ์ดำ"
- วีซีดี บันทึกการแสดงเรื่องจุดเด่นของทศกัณฐ์ รำลงสรงชมตลาด ฉุยฉายทศกัณฐ์ลงสวน, ฉุยฉายหนุมานแปลง, เกี้ยวนาง นางลอย, ชูกล่องดวงใจ แจกในงานครบ 6 รอบ วันที่ 9 ธันวาคม พ.ศ. 2551
รูปภาพ[แก้]
จตุพร - ชุมศรี รัตนวราหะ
รูปวันประกอบพระราชพิธีพระราชทานฯ
๒๕ ตุลาคม ๒๕๒๗นาย จตุพร รัตนวราหะ
ชุดพระพิราพป่าโขนกรมศิลปากรชุดนางลอย
ทศกัณฐ์-นาย จตุพร รัตนวราหะ
เบญกาย-กรรณิการ์ ปิ่นโมรานาย จตุพร รัตนวราหะ
ชุดทศกัณฐ์ลงสวนนาย จตุพร รัตนวราหะ
ชุดทศกัณฐ์ลงสวนนาย จตุพร รัตนวราหะ
ชุดทศกัณฐ์ทรงหอกกบิลพัทนาย จตุพร รัตนวราหะ
ชุดทศกัณฐ์ทรงศรนาย จตุพร รัตนวราหะ
ชุดทศกัณฐ์ทรงหอกกบิลพัท
เครื่องราชอิสริยาภรณ์[แก้]
- พ.ศ. 2553 –
เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่สรรเสริญยิ่งดิเรกคุณาภรณ์ ชั้นที่ 4 จตุตถดิเรกคุณาภรณ์ (จ.ภ.)[4]
อ้างอิง[แก้]
- ↑ [1][ลิงก์เสีย]
- ↑ [2][ลิงก์เสีย]
- ↑ [3] Archived 2007-09-16 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน[4][ลิงก์เสีย]
- ↑ ราชกิจจานุเบกษา,ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่สรรเสริญยิ่งดิเรกคุณาภรณ์ ประจำปี ๒๕๕๓เล่ม ๑๒๘ ตอนที่ ๓ ข ๑๖ กุมภาพันธ์ ๒๕๕๔ หน้า ๑๔๕
- อัตชีวประวัติ จตุพร รัตนวราหะ ผู้เชี่ยวชาญด้านศิลปการแสดงกรมศิลปากร เขียนเมื่อ 1 กันยายน 2541
- ศ.ดร.สุรพล วิรุฬห์รักษ์, นาฎยศิลป์รัชกาลที่ 9, สำนักพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย , 2549.
- คำไว้อาลัยของนายธนิตอยู่โพธิ์ในหนังสืออนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพจ่าเร่งงานรุด ( เฉลิม รุทระวณิช ) ณ ฌาปนสถานกรมตำรวจ วัดตรีทศเทพ วันที่ 28 มีนาคม 2525
- จดหมายเหตุพระราชพิธีพระราชทานครอบประธานประกอบพิธีไหว้ครูโขน-ละครและพิธีต่อท่ารำเพลงหน้าพาทย์ องค์พระพิราพ ณ ศาลาดุสิดาลัย สวนจิตรลดา วันพฤหัสบดีที่ 25 ตุลาคม พุทธศักราช 2527 โดยกรมศิลปากรในหนังสืออนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพ พ่อครู หยัด ช้างทอง ศิลปินแห่งชาติ ปี พุทธศักราช 2532 สาขาศิลปการแสดง ( นาฏศิลป์-โขน ) ณ.ฌาปนสถานวัดพระศรีมหาธาตุวรวิหาร วันอังคารที่ 26 พฤศจิกายน 2539 .กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ์ สุรวัฒน์ , 2539
- ความเป็นมาของท่ารำองค์พระพิราพ โดย นาย ประเมษฐ์ บุณยะชัย ตีพิมพ์ในนิตยสารศิลปากร ปีที่ 53 ฉบับที่ 4 ( กรกฎาคม-สิงหาคม 2543 )
แหล่งข้อมูลอื่น[แก้]
ประวัติและผลงาน[แก้]
- 72ปีครูต้อย9ธ.ค.50 ปราสาทเมืองสิงห์ กาญจนบุรี[ลิงก์เสีย]
- ตัวละครโขน[ลิงก์เสีย]
- Style and techniques of Totsakan's dance in Nangloi episode of Kru Jatuporn Rattanavaraha
- กระบวนการรำและกลวิธีการแสดงบททศกัณฐ์ในการแสดงโขน ตอน นางลอย ของครูจตุพร รัตนวราหะ
- หัดโขนเบื้องต้น
หน้าพาทย์องค์พระพิราพ[แก้]
- จตุพร รัตนวราหะ ผู้ได้รับพระราชทานครอบและรับมอบท่ารำหน้าพาทย์องค์พระพิราพ Archived 2010-01-30 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
- พิธีครอบและต่อหน้าพาทย์องค์พระพิราพ[ลิงก์เสีย][11][ลิงก์เสีย][12] Archived 2008-04-17 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน[13][14]
- รูปภาพงานสาธยายท่ารำหน้าพาทย์พระพิราพ 29 - 30 สค 2550[ลิงก์เสีย]
- รูปภาพการแสดงโขนเรื่องรามเกียรติ์ชุดพระพิราพ ณ พระนารายณ์ราชนิเวศน์ ศุกร์ 31 สิงหาคม 2550[ลิงก์เสีย]
กรมศิลปากร[แก้]
- ประวัติผู้ทรงคุณวุฒิทางศิลปะเล่ม 3[ลิงก์เสีย]
- ข้อมูลการแสดงที่โรงละครแห่งชาติ[ลิงก์เสีย]
- โรงละครแห่งชาติ_ปฏิทินการแสดง 2551[ลิงก์เสีย]
โขนธรรมศาสตร์[แก้]
- โขนธรรมศาสตร์เฉลิมพระเกียรติ 72 พรรษา[ลิงก์เสีย]
- โขนธรรมศาสตร์เฉลิมพระเกียรติ